“Duke e nënvlerësuar seriozitetin e çështjes, ne rrezikojmë të dëshmojmë një situatë të ngjashme me atë që po shpaloset aktualisht në një pjesë tjetër të kontinentit tonë”, tha javën e shkuar ministri i Jashtëm grek, Nikos Dendias duke aluduar rrezikun e një pushtimi turk të ngjashëm me atë rus në Ukrainë.
Në këtë sfond, kërcënimet e Presidentit turk Recep Tayyip Erdogan kundër Greqisë nuk mund të mos merren seriozisht.
A ekziston vërtetë mundësia e një Ukraine të dytë dhe nëse po si do të reagonte NATO në rast konflikti mes dy shteteve anëtare?
Lexoni editorialin e më poshtëm nga reporterja politike me origjinë turke Begum Donmez Ersoz postuar në VOA, i cili i shkon në thelb çështjes së konfliktit më të fundit mes Greqisë dhe Turqisë.
Tensionet Turqi-Greqi mund të prishin unitetin e NATO-s
Turqia dhe Greqia, të dyja anëtare të NATO-s, kanë pasur mosmarrëveshje për dekada të tëra, rreth pretendimeve territoriale dhe ajrore në tokë dhe Detin Egje. Ndërsa rivalët historikë përshkallëzojnë luftën e tyre të fjalëve, analistët paralajmërojnë për rrezikun e përhapjes së tensionit aktual brenda për brenda NATO-s në një kohë kur ekziston nevoja për t’u fokusuar në unitetin kundër Rusisë dhe pushtimit të saj në Ukrainë.
Përleshja e fundit nisi kur Turqia akuzoi fqinjin e saj se kishte bllokuar avionët luftarakë turq me sistemet e saj raketore anti-ajrore S-300 të prodhuara nga Rusia, të vendosura në ishullin e Kretës. Ankaraja tha gjithashtu se pilotët grekë vendosën aeroplanët turq nën një bllokim të radarëve mbi Mesdheun Lindor gjatë një misioni të NATO-s muajin e kaluar.
Athina hodhi poshtë pretendimet turke dhe akuzoi vendin për shkelje të hapësirës së saj ajrore.
Ndërsa të dy vendet parashtruan ankesa në NATO për incidentet përkatëse, fshirja e një postimi në Twitter nga Komanda Tokësore Aleate e NATO-s (LANDCOM) që uronte Turqinë për Ditën e Fitores, pas një demarshi nga Greqia, shkaktoi zemërim në Ankara.
Presidenti turk Rexhep Tajip Erdogan e përkeqësojë edhe më tej situatën kur mbajti fjalimin e tij në fillim të javës në Teknofest, një ngjarje e konsideruar si festivali më i madh i aviacionit dhe hapësirës ajrore në Turqi.
“Shikoni historinë. Nëse e kaloni cakun edhe pak, do të ketë një çmim të rëndë për të paguar. Mos harroni Izmirin”, tha ai duke iu referuar disfatës së forcave pushtuese greke në qytetin perëndimor në vitin 1922.
Ai u bëri jehonë këtyre fjalëve në fillim të kësaj jave, duke paralajmëruar se “Një natë, Turqia mund të shfaqet krejt papritur”.
Vërejtjet e tij u perceptuan nga zyrtarët grekë si kërcënime, duke sugjeruar se Turqia mund të ndërmarrë veprime ushtarake kundër ishujve të Detit Egje. Athina thotë se ajo është gati në çdo rast ta mbrojë sovranitetin e saj.
Ministri i Jashtëm grek, Nikos Dendias i kërkoi NATO-s, partnerëve të Bashkimit Evropian dhe Kombeve të Bashkuara që të dënojnë zyrtarisht atë që ai e përshkroi si “gjuhë të egër dhe gjithnjë e më agresive nga zyrtarët turq” në letrat drejtuar tre organeve ndërkombëtare, kopje të të cilave u panë nga Associated Press.
Në një deklaratë dërguar Zërit të Amerikës, një përfaqësues i Departamentit të Shtetit u bëri thirrje dy aleatëve që të zgjidhin mosmarrëveshjet e tyre në mënyrë diplomatike.
Duke vënë në dukje pushtimin rus në Ukrainë, Uashingtoni tha se deklaratat që mund të rrisin tensionet midis aleatëve të NATO-s janë “veçanërisht të padobishme”, duke shtuar se “sovraniteti i Greqisë mbi ishujt nuk është në pikëpyetje”.
Pentagoni nuk i komentoi pretendimet turke se Greqia shënjestroi raketat e saj S-300 drejt avionëve turq javën e kaluar, por tha se Sekretari i Mbrojtjes Lloyd Austin theksoi nevojën për të ulur tensionet në Egje përmes dialogut konstruktiv gjatë bisedimeve të tij të mëparshme me Turqinë dhe homologët grekë.
Mundësia e një lufte
Një tension me rrënjë të thella në histori, e solli Turqinë dhe Greqinë pothuajse në pikën e luftës tri herë gjatë 50 viteve të fundit.
Analistët duke folur për Zërin e Amerikës thonë se nuk shohin një zgjidhje së shpejti, duke vënë në dukje historinë e trazuar të marrëdhënieve dypalëshe dhe “politikën e ngushtë” në kryeqytetet e të dy vendeve.
“Do të duhet një ndërmjetës i cili ka aftësi dhe fuqi për të qenë në gjendje t’i bëjë këto dy kombe të bien dakord. Por unë nuk e shoh këtë në horizont”, tha Jim Townsend, ish-zëvendës ndihmës i sekretarit amerikan të mbrojtjes për politikën evropiane dhe të NATO-s. Townsend është aktualisht një bashkëpunëtor i lartë në Qendrën për një Program të Sigurisë së Re Amerikane të Sigurisë Transatlantike.
Philip Breedlove, një gjeneral në pension i Forcave Ajrore të SHBA-së, i cili shërbeu si komandant suprem i aleatëve të NATO-s nga viti 2013 deri në 2016, tha se problemet e gjata midis Turqisë dhe Greqisë rriten dhe bien me kalimin e kohës.
“Udhëheqja në Turqi po e shtyn vendin në drejtime të caktuara që kanë bërë që këto tensione të rriten edhe një herë siç kanë ndodhur gjatë viteve”, tha ish-komandanti i lartë i NATO-s në një intervistë telefonike me Zërin e Amerikës të mërkurën.
Breedlove, i cili tani është një anëtar i lartë i Institutit të Lindjes së Mesme, tha se NATO dhe Shtetet e Bashkuara kanë menaxhuar tensione të ngjashme në të kaluarën dhe se aleanca është ende në kontroll të plotë të situatës.
Shqetësimet për prishjen e unitetit të NATO-s
Përplasja e fundit midis Turqisë dhe Greqisë ndodh ndërsa NATO po fokusohet në shfaqjen e një fronti të bashkuar kundër Rusisë përballë pushtimit të saj në Ukrainë.
Ekspertët janë të shqetësuar se nëse tensioni përshkallëzohet deri në pikën e armiqësive, presidenti rus Vladimir Putin mund të përfitojë.
“Çfarëdo çarje të vogla që mund të shfaqen në unitetin evropian, Putini mund t’i bëjë ato edhe më të mëdha dhe në fakt të çajë edhe shkëmbin. Pra, kjo jo vetëm që cenon unitetin evropian, por gjithashtu mund të përhapet në këshillet e NATO-s nëse njëri ose tjetri vend përdor NATO-n si armë për të dëmtuar tjetrin”, tha Townsend.
Ai paralajmëroi se këto çarje mund të shfrytëzohen nga Moska me afrimin e dimrit; Rusia tashmë ka shkurtuar eksportet e saj të gazit në Evropë.
Dinamikat elektorale
Turqia dhe Greqia do të shkojnë të dyja drejt qendrave të votimit për zgjedhjet vendimtare vitin e ardhshëm.
Presidenti turk Erdogan thuhet se po përballet me një sfidë të madhe për qeverisjen e tij 20-vjeçare mes problemeve ekonomike të vendit dhe problemeve të emigracionit.
Kryeministri grek Kyriakos Mitsotakis, i zgjedhur në vitin 2019, thuhet se pësoi një humbje të popullaritetit në një farë mase për shkak të rritjes së çmimeve të energjisë, pjesërisht e nxitur nga lufta në Ukrainë.
“Retorika nga të dyja palët ka qenë gjithmonë pjesë e problemit dhe është diçka që nuk i ndihmon gjërat”, tha Townsend.
Breedlove pajtohet. Ai beson se disa nga arsyet për tensionet e fundit mes 2 shteteve po “i drejtohen një audience të brendshme”.
‘Akti balancues’
Shtetet e Bashkuara dihet se kanë ruajtur një ekuilibër midis rivalëve rajonalë, Turqisë dhe Greqisë, të cilat sipas saj janë të dyja aleatë të rëndësishëm të NATO-s.
Athina dhe Uashingtoni zgjatën një marrëveshje dypalëshe ushtarake për pesë vjet dhe marrëveshja u ratifikua nga parlamenti grek në verë, ditë përpara vizitës së kryeministrit grek në Uashington në mes të majit. Marrëveshja i jep SHBA-së më shumë akses ushtarak në bazat e saj në Greqi.
Kryetari i Shefave të Shtabit të Përbashkët Gjeneral Mark Milley u takua me homologun e tij grek, Konstantinos Floros, në Pentagon në korrik. “Udhëheqësit ushtarakë diskutuan çështje të interesit të ndërsjellë,” tha një deklaratë nga zyra e tij.
Kjo vizitë u pasua nga vizita e ministrit grek të Mbrojtjes Nikolaos Panagiotopoulos në Pentagon më 18 korrik për t’u takuar me Sekretarin e Mbrojtjes Lloyd Austin. Të dy diskutuan “partneritetin në rritje të mbrojtjes midis Shteteve të Bashkuara dhe Greqisë dhe bashkëpunimin e ngushtë në bazë, [dhe] modernizimin e mbrojtjes”, sipas një deklarate nga Pentagoni.
Ata diskutuan gjithashtu “nevojën për të ulur tensionet në Egje përmes dialogut konstruktiv”.
Austin foli me homologun e tij turk, Hulusi Akar, më 25 korrik, duke diskutuar “nevojën për përpjekje të vazhdueshme për të ulur tensionet në Egje përmes dialogut konstruktiv”.
‘Pretendimet’ ushtarake turke dhe greke
Greqia po kërkon të blejë avionë luftarakë F-35 nga Shtetet e Bashkuara. Vendi i kërkoi zyrtarisht avionët luftarakë në qershor.
Turqia u përjashtua nga programi F-35 për shkak të blerjes së një sistemi raketor të avancuar S-400 nga Rusia. Ankaraja dëshiron të blejë F-16 dhe komplete të modernizuara nga Uashingtoni. Shitjet e armëve amerikane në vendet e huaja i nënshtrohen miratimit të Kongresit.
Analistët argumentojnë se vendimi i Turqisë për të blerë sistemin rus S-400 ishte një goditje e madhe ndaj bashkëpunimit të mbrojtjes midis Uashingtonit dhe Ankarasë, i cili sipas tyre ka qenë tradicionalisht shumë i fortë.
Townsend, i cili kaloi 30 vjet në Pentagon duke punuar për çështjet e Turqisë, i tha Zërit të Amerikës se atij i “vjen keq për humbjen e marrëdhënieve të ngushta të punës me Turqinë”, duke shpresuar se ato mund të rikthehen përsëri aty ku kanë qenë.
Ai shpreson se Shtetet e Bashkuara do të jenë në gjendje të ofrojnë avionët F-16 të kërkuar nga Turqia, duke thënë se ai mendon se administrata – duke punuar me Kongresin – do të jetë në gjendje të lejojë që ky transferim të ndodhë.
Gjenerali në pension i Forcave Ajrore të SHBA Breedlove ruan të njëjtën shpresë.
Fokusi në “kërcënimin e përbashkët”
Ish-komandanti i NATO-s argumenton se Turqia mori disa vendime sigurie që e përafronin atë më ngushtë me “armikun e NATO-s”, në lidhje me blerjen e saj të S-400 nga Rusia, e cila u identifikua si kërcënimi më domethënës dhe i drejtpërdrejtë për sigurinë e aleatëve në NATO.
“Armiku nuk është Greqia kundër Turqisë dhe Turqia kundër Greqisë. Është NATO kundër Rusisë. Do të doja që Turqia ta kishte të qartë këtë. Ne duhet të kuptojmë se kush është armiku”, tha Breedlove për Zërin e Amerikës.
Ai tha gjithashtu se Shtetet e Bashkuara do të dëshironin të ecnin përpara me Turqinë, sepse ajo është një pjesë tepër e rëndësishme e aleancës së NATO-s, pavarësisht rënieve të fundit në marrëdhënie, duke shtuar se ai nuk mund të flasë për politikën e qeverisë aktuale të SHBA.
Por ai gjithashtu pranoi se “Greqia është pak më afër nivelit ku Amerika dëshiron të shkojë në rajon”, duke thënë se Uashingtoni do të dëshironte të kishte të njëjtin lloj marrëdhëniesh me Turqinë.
Ai u bëri thirrje Shteteve të Bashkuara dhe Turqisë që të fokusohen në mënyrën se si mund të rikthejnë të njëjtin nivel bashkëpunimi në vend.
Kritikat e Erdoganit për politikat e Perëndimit ndaj Rusisë
Ndërkohë, Erdogan kohët e fundit ka akuzuar vendet perëndimore se po provokojnë Rusinë, pa përmendur asnjë prej tyre në veçanti.
Duke folur në një konferencë shtypi në Serbi, ai sugjeroi se “politika e Perëndimit ndaj Rusisë bazohej në provokime”.
Ai u zotua të vazhdonte politikën balancuese të Turqisë midis Rusisë dhe Ukrainës, duke shtuar se Rusia nuk është një vend që mund të nënvlerësohet.
“Rusia e ka ndërprerë gazin natyror tani. Çmimet në Evropë janë rritur në nivele marramendëse. Të gjithë tani po mendojnë se si do ta kalojnë këtë dimër”, tha Erdogan.
Turqia furnizon Ukrainën me dronë luftarakë, të cilët përdoren nga Kievi për të shkatërruar objektivat ruse në konflikt.
Ankaraja luajti gjithashtu një rol me Kombet e Bashkuara si ndërmjetëse për të siguruar marrëveshjen që lejoi rifillimin e eksporteve të grurit nga portet në Ukrainë. Por ajo nuk i është bashkuar sanksioneve perëndimore kundër Rusisë. ‘Tensionet Turqi-Greqi mund të prishin unitetin e NATO-s’ / VOA
