Më 26 prill 1986, ndodhi katastrofa më e madhe bërthamore e regjistruar ndonjëherë. Kanë kaluar plot tridhjetë e tetë vjet nga ajo ditë, megjithatë shenja e saj është gdhendur thellë në njerëzimin.
Çernobili, një qytet i vogël në Ukrainën veriore (atëherë Republika Socialiste Sovjetike e Ukrainës), veçanërisht qyteti i Pripyat që ndodhet 15 km larg, u zgjodh në vitin 1972 për të pritur termocentralin e parë bërthamor të Bashkimit Sovjetik. Termocentrali bërthamor “Vladimir Ilyich Lenin”, i njohur edhe si “Çernobil”, u bë funksional në vitin 1977, megjithatë, disa vite më vonë ai do të bëhej sinonim i frikës dhe shkatërrimit pasi aty ndodhi aksidenti më i keq bërthamor në botë shkruan CNN.
Hiroshima është e zbehtë
Natën e së shtunës, 26 prill 1986, reaktori nr. 4 shpërtheu, duke lëshuar sasi masive radioaktiviteti në atmosferë. Dy shpërthimet e njëpasnjëshme u shkaktuan gjatë një prove të kryer atë natë fatale nga operatorët e reaktorit bërthamor për të kontrolluar nëse sistemi i ftohjes do të funksiononte në rast ndërprerjeje të detyruar të energjisë.
Aksidenti renditet në krye të Shkallës Ndërkombëtare të Ngjarjeve Bërthamore, pasi sasia e radioaktivitetit të lëshuar vlerësohet të ketë qenë gati 200 herë më e madhe se radioaktiviteti i lëshuar nga dy bombat atomike të hedhura në Hiroshima dhe Nagasaki së bashku.
Mëngjesin e 28 prillit, sensorët në termocentralin bërthamor Forsmark në Suedi, i vendosur më shumë se 1000 km larg uzinës së Çernobilit, regjistruan nivele të radioaktivitetit që alarmuan stafin e uzinës. Punonjësit në Forsmark raportuan incidentin tek Autoriteti Suedez i Mbrojtjes nga Rrezatimi, i cili përcaktoi se rrezatimi vinte nga një burim jashtë vendit.
Në të njëjtën ditë, qeveria suedeze kontaktoi qeverinë sovjetike, e cila mohoi se kishte ndodhur ndonjë gjë, dhe vetëm kur qeveria suedeze tregoi se do të paraqiste një paralajmërim zyrtar në Agjencinë Ndërkombëtare të Energjisë Atomike, ajo pranoi se një aksident kishte ndodhur. u zhvillua në Çernobil.
Re radioaktive
Një re radioaktive “mbuloi” vendet fqinje dhe u përhap pothuajse në të gjithë kontinentin evropian. Shiu radioaktiv arriti deri në Irlandë, ndërsa Ukraina, Bjellorusia dhe Rusia ishin vendet më të prekura, duke thithur 63% të ndotjes nga aksidenti. Qyteti më i afërt i Pripyat u evakuua dy ditë pas katastrofës, pasi banorët e tij tashmë ishin ekspozuar ndaj niveleve shumë të larta të rrezatimit.
Një gardh me tela me gjemba dhe një shenjë paralajmëruese ku shkruhet: “Zonë e ndaluar. Nuk lejohet kalimi rreth qytetit të Pripyat, i cili u evakuua pas shpërthimit të reaktorit bërthamor. Të nesërmen, në orën 11:00, autobusët mbërritën në Pripyat për të larguar njerëzit. Evakuimi filloi në orën 14:00.
Vdekjet
Për sa i përket vdekjeve të menjëhershme që i atribuohen aksidentit, katastrofa bërthamore e Çernobilit rezultoi të ishte çdo gjë tjetër veçse një forcë jashtëzakonisht shkatërruese. Ndërsa bombardimet në Hiroshima dhe Nagasaki shkaktuan pothuajse 200,000 viktima direkte (mbi 100,000 të vdekur dhe po aq të plagosur), shpërthimi i Çernobilit shkaktoi dy vdekje direkte dhe 29 vdekje nga ekspozimi akut ndaj rrezatimit gjatë tre muajve të ardhshëm.
Në total, 237 persona u transportuan nga Çernobili në Moskë dhe u trajtuan në një klinikë speciale. Prej tyre, 134 shfaqën simptoma të sindromës akute të rrezatimit. Gjithsej 50 njerëz vdiqën nga sindroma akute e rrezatimit dhe rreth 4000 të tjerë mund të vdesin në të ardhmen nga shkaqe që lidhen me ekspozimin ndaj rrezatimit.
Numri përfundimtar i vdekjeve në Çernobil, megjithëse i vështirë për t’u vlerësuar, mund të rezultojë të jetë dukshëm më i lartë. Vlerësimet aktuale e vendosin atë midis 4,000 vdekjeve (Kombet e Bashkuara, 2005) dhe 90,000 (Greenpeace International).
Në Ukrainë, në pesë vitet e para pas katastrofës, rastet e kancerit tek fëmijët u rritën me më shumë se 90%. Gjatë njëzet viteve të para pas aksidentit. Rreth 5,000 raste të kancerit të tiroides u regjistruan në Rusi, Ukrainë dhe Bjellorusi në njerëz që ishin më të rinj se 18 vjeç në ditën e shpërthimit bërthamor. Organizata Botërore e Shëndetësisë vlerëson se rreth 5000 vdekje nga kanceri janë të lidhura me aksidentin e Çernobilit, por kjo shifër shpesh kontestohet nga ekspertë të pavarur.
Në Ukrainë në vitin 2005, 19,000 familje morën ndihmë shtetërore për shkak të humbjes së një anëtari të familjes, vdekja e të cilit lidhej me aksidentin e Çernobilit. Fatkeqësia shkaktoi dëme gjenetike edhe te njerëzit e lindur pas shpërthimit. Shkencëtarët janë veçanërisht të shqetësuar për rastet e paqëndrueshmërisë së mikrosatelitit (MSI), një gjendje që ndikon në aftësinë e ADN-së për të kopjuar dhe riparuar vetveten, e cila është zbuluar te fëmijët, prindërit e të cilëve u ekspozuan ndaj rrezatimit pas aksidentit.
Edhe para pushtimit rus të Ukrainës, mund të vizitohej qyteti i Pripyat, i cili ishte kthyer në një muze të hapur. Agjencitë e udhëtimit organizuan udhëtime ditore në qytetin që dikur ishte shtëpia e 49,000 banorëve. Mbetjet e pranisë njerëzore mbeten si një kujtesë e zymtë e tragjedisë që ndodhi atje.
