Marrë nga Il Messaggero
Shqipëria, dhëndri milioner i Trump blen ishullin e Sazanit për 1.4 miliardë dollarë: resort me 5 yje (për të vjedhur VIP-at e Pulias)
I zbuluar rastësisht dy vite më parë nga Jared Kushner, bashkëshorti i Ivankës, gjatë një udhëtimi me jaht në Gjirin e Vlorës, tashmë është kthyer në një projekt 1.4 miliardë euro i firmosur nga fondi Affinity Partners.
Kush e di se çfarë do të kishte thënë Rina Durante. Shqiptarët që erdhën në Itali për të kërkuar Amerikën në fillim të viteve ’90 dhe amerikanët që tani shkojnë për t’i vizituar në shtëpi: dhëndri i Presidentit Donald Trump ka marrë nga qeveria e Tiranës koncesionin për të “konvertuar” ishullin e egër Sazanit në një eko-resort ekskluziv me 5 yje. Zbuluar rastësisht dy vite më parë nga Jared Kushner , bashkëshorti i Ivankës, gjatë një udhëtimi me jaht në Gjirin e Vlorës dhe tashmë është projekt 1.4 miliardë euro i firmosur nga fondi Affinity Partners. Miratimi (“Investimi strategjik”, thuhet në dokument) erdhi disa javë më parë: vila të ndërtuara në shkëmb, plazhe me pamje nga deti, shërbime ekskluzive në Adriatikun ngjyrë blu. Një shëtitje me varkë 20 minuta nga bregdeti shqiptar përfshirë Otranton nga ku, në mëngjeset më të kthjellta, mund të shijohet kjo perlë e Mesdheut.
Kush e di se çfarë do të thoshte sot Rina Durante, e cila e kaloi fëmijërinë në Sazan me familjen e saj (nga viti 1930 deri në 1939), para se të bëhej shkrimtarja më me ndikim e Salentos së gjysmës së dytë të shekullit të njëzetë me romanin “La malapianta”: vajza e kreut të Marinës italiane kur ishulli nuk i kishte ndodhur ndonjë i afërm i ushtrisë italiane, ku nuk kishte ndodhur asgjë. Një kryqëzim midis “Shkretëtira e Tartarëve” dhe “Duke pritur Godot” ku ajo, nëna e saj dhe tre motrat e tjera ishin të vetmet prezenca femra mes burrave me uniformë. Në Sazan nuk mungonte asgjë: një spital i pajisur mirë, një shkollë, madje edhe një kinema. Në realitet, bota mungonte: asnjë kontakt me jashtë, larg çdo gjëje tjetër. Nga ai izolim i artë që mbante erën e Mesdheut dhe Ballkanit filloi të vëzhgonte botën. Ndoshta ishte në atë shkëmb që ajo filloi të bëhej shkrimtare.
Sazani, pas Luftës së Dytë Botërore, kur Rina e vogël ishte kthyer së fundmi në Melendugno, në provincën e Leçes: Italia u mund dhe ai ishull i vogël iu kthye shqiptarëve pasi më herët kishte qenë arab, venecian dhe grek. Shtigjet u ndanë. Me Shqipërinë në sferën e ndikimit sovjetik, Sazani priti nëndetëset e Stalinit dhe dhjetëra bunkerë betoni u ndërtuan mes livandos, fshesës dhe disa gomarëve të mbijetuar. Më pas Hoxha kaloi te kinezët dhe Sazani u bë edhe më i paarritshëm. Sazani e izoluar nga bota, më shumë se kurrë.
Vetëm 50 milje detare nga Italia. Durante – shkrimtar, intelektual, polemist, militant, rojtar i krenarisë Salento me një vështrim rebel – nuk e kishte harruar kurrë ishullin. Pasi regjimi komunist u shemb, ajo u përpoq të kthehej, por më kot: ndalimi, pavarësisht rënies së Mureve, mbeti absolut. As kur marina italiane u kthye në Sazan me një program bashkëpunimi për të çmontuar bazat që trafikantët e drogës (dhe qeniet njerëzore) kishin instaluar në atë ishull të kryqëzimit shumë “perfekt” për aktivitete të paligjshme me shtojca në Pulia.
Durante na la pak më shumë se 20 vjet më parë pa e realizuar atë ëndërr. Një plagë për t’u mbushur: kështu ka menduar Caterina Gerardi, një mikeshë nga Leçe dhe një jetë kushtuar fotografisë. Na u desh të ktheheshim atje për të marrë fillin. Gerardi e kthen kasetën për më shumë se 10 vjet më parë: «Më dukej si një arritje e pamundur sepse ishulli nuk ishte rihapur ende për turistët. Vetëm në tentativën e tretë arrita të flas me konsullin italian dhe drita jeshile doli nga Ministria e Mbrojtjes. Ushtria erdhi për të më marrë nga hoteli dhe unë zbarkoja në Sazan me një anije shumë të shpejtë të Financave. Rina nuk ishte aty, por ishte si ta sillja në shtëpi.” Hera e parë me gazetaren Ada Donno, udhëtimi i dytë me gazetaren Rosella Simone.
Sazani i pandotur, deti i gjelbër smerald, shkurre mesdhetare, plazhi i Admiralit në zhavorr të bardhë. Dhe më pas, “ngjitja” përgjatë shtegut drejt ndërtesave të kthyera në gërmadha pa pajisje dhe ndërtesat e mëdha pre e ferrave dhe barërave të këqija pa asnjë gjurmë njerëzimi. “Kam rigjurmuar kujtimet e Rinës dhe mendoj se kam gjetur, edhe pa harta, shtëpinë e familjes. Atje ku ajo iu përkushtua leximit nën sytë e nënës së saj, e cila e veshi deri në nëntë sikur të jetonin në një qytet të madh. Atje ku Rina si fëmijë improvizonte mitingje të vogla, llafazane si kur ishte mes njerëzve të dashur dhe gati për të thënë fjalën e saj pa komplekse inferioriteti”.
Gerardi eksploron ishullin, mban shënime dhe filmon gjithçka: fjalët dhe imazhet, ditarin e rizbulimit. “E gjeta përsëri Sazanin dhe e kuptova se sa shumë kishte ndikuar ai peizazh në karakterin e tij. Një ishull aq magjepsës dhe i egër sa ajo, i lirë dhe i egër në të njëjtën mënyrë, i fortë në këtë mënyrë të qenurit në botë mes valëve të rrezikshme të jetës.”
Ka vende që na formojnë përgjithmonë. Lindi një film në DVD dhe një libër (me shkrime nga Durante e të tjerë): një vepër unike, botuar nga Milella në 2013, por duket si dje. Titulli: “Ishulli i Rinës”.
Askush nuk e priste që Sazani të kthehej në qendër të vëmendjes me një operacion të markës Trump. Askush nuk e imagjinonte si një alternativë luksoze ndaj rrugëve kroato-malazeze apo arkipelagut grek. Ne që gjithmonë e kishim parë Shqipërinë si një destinacion gjysmë të panjohur me kosto të ulët dhe tani e gjejmë atë në korsinë e shpejtë në renditjen e turizmit. Fqinjët tanë po ecin përpara në rrugën e shpengimit dhe, në fund të fundit, ne nuk ishim kujdesur kurrë për ta deri në mbërritjen e Vlorës në Bari. Tani në zemër të Tiranës është një qendër e vogël e stilit amerikan dhe bregdeti i Sarandës ka kaluar Galipolin dhe shumë riviera italiane me diskoteka, çadra 100 euro. Në rrjet po qarkullon një foto ku kryeministri Edi Rama buzëqesh mes djemve të Trump për të vulosur vizitën që i hapi rrugën marrëveshjes së madhe. Shumë po komentojnë mes spekulimeve dhe konfliktit të interesit. Të tjerë, megjithatë, thonë të kundërtën: “Mund të kishim menduar për Sazanin, një mundësi e humbur për turizmin italian”.
E vërteta është ndryshe: për shqiptarët, Italia ka qenë (me disa përjashtime) mbi të gjitha një pikë kalimi dhe “Lamerica” e Gianni D’Amelio është një film i bukur, por që nuk përkon plotësisht me pikëpamjen e tyre për botën. Diku tjetër është Toka e tyre e Premtuar: në Gjermani dhe Evropën Veriore dhe jo në Itali. Ose në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, ku shqiptarët po bëjnë rrugën e tyre siç na ka ndodhur një shekull më parë neve të “ish të varfërve”.
Projekti, për shumë njerëz, nuk do të jetë një fund i lumtur. Për shqiptarët që identitetin e kanë ndërtuar më shumë në territoret e brendshme se sa në plazhe, problemi as që lind. Ata nuk kanë qenë kurrë në Sazan: as gjatë regjimit të Hoxhës, as pas rënies. Prej pak kohësh e frekuentojnë me ekskursione nga Vlora: 50 euro për pesë orë “all inclusive”, pak diell në plazh, një zhytje në shpellën e djallit, një barbekju në bord si në Mykonos.
Do të shohim nëse ky përdorim është në përputhje me dëshirën e super të ftuarve për privatësi. Ka nga ata që kanë dyshime të forta. «Rina do të ishte tronditur – thotë Gerardi me një nuancë melankolie – nga ndryshimet e papritura dhe do të kishte diçka për të thënë për substancën. Ajo nuk do të ishte përmbajtur të vendoste gishtin në vendin e lënduar, por gjithmonë e vetëdijshme se tërheqja e biznesit nuk është faji i amerikanëve apo Trumpit, por është shenja e kohërave që përshkon fatin e kushedi se sa ishuj të tjerë të shpërndarë nëpër oqeane”.
Nëse peizazhi do të cenohet është ende një çështje e hapur, por ndoshta pyetja e vërtetë është një tjetër: a do të mbetet diçka nga kujtesa mesdhetare e Sazanit, e lundërtarëve që kaluan atje, e ushtarëve italianë që jetonin atje? Pyetjet që Durante do t’i kishte bërë vetes: po aq vendimtare sa edhe fatet mjedisore. Do të ishte një humbje nëse do të harronim ata që erdhën përpara nesh, na sollën në botë dhe na mësuan për jetën. Diçka do të duhej në ishullin e Trumpit, Ishulli i Trumpëve siç e quajnë tani në “Adriatikuntjetër”. Ne kemi nevojë për një bibliotekë, një muze, ose thjesht një shenjë për të kujtuar se kush ishim. Sepse as në parajsën më të bukur të Tokës nuk është e drejtë që një gjurmë njerëzore, sado e vogël, të humbasë.
