Gazetari italian, Nicola Pedrazzi, ka botuar një artikull në revistën “confronti.net”, me titull “Shqipëria. Kandidate për në Evropë apo provincë osmane?”. Ai shprehet se Edi Rama aludon për opsione të tjera veç Europës, ndërsa shton se shumë shqiptarë janë të shqetësuar nga orientimi orientalist.
Shkrimi i plotë i botuar nga revista italiane nga revista italiane confronti.net:
Shqipëria. Kandidate për në Evropë apo provincë osmane?
Nga Nicola Pedrazzi. Gazetar bashkëpunëtor i Osservatorio Balcani e Caucaso Transeuropa (OBCT).
Është ora 20.55 e premte, me 19 prill, kur fluturimi i parë i Air Albania nga aeroporti Nënë Terezë drejtohet për në Stamboll. Titujt e gazetave dhe politikanët lokalë përshëndesin me kënaqësi ngjyrat e kuq e zi, por kjo nuk është “kompania e parë me flamur shqiptar”: Për shkak se shqiponja të tjera me dy koka kanë kaluar tashmë qiejt evropianë – e fundit është Belle Air, që me ardhjen e qeverisë së parë Rama u mbyll për borxhet e papaguara ndaj Shtetit – edhe se ajo që fluturon është një kompani me një shumicë të kapitalit turk.
Në fakt, 49% e Air Albania-s është në pronësi të Turkish Airlines, nga e cila marka e re trashëgon linjat dhe çmimet. Çfarë kuptimi i duhet dhënë këtij lajmi? Dhe në çfarë konteksti do ta vendosni atë?
Për ndikimin Turk në Ballkan është folur dhe shkruar gjithmonë. Duke lënë mënjanë perspektivën historike, kohët e fundit parabola autoritare e Presidentit Rexhep Taip Erdogan dhe drejtimi i ri radikal i politikës së jashtme të Ankarasë – që sot pretendon të ketë rolin e një fuqie rajonale – përforcojnë përshtypjen e një “neo-otomanizmi” që vendet e Ballkanit do të ishin gati për të mbushur boshllëqet e mbetura nga integrimi evropian – në vitin 2014, me rastin e 100-vjetorit të fillimit të Luftës së Parë Botërore, festivali i revistës Limes i kushtoi një panel kësaj temë, duke u mbështetur në përmbajtje se trashëgimia e perandorive të mëdha nuk vdes kurrë , dhe duke e përshkruar “turkosferën” si një mundësi në një kontekst të krizës së shtetit – komb.
Tani, pa krijuar alarmizma në të cilat e kemi zakon të biem në epokën e populizmit politik dhe pseudoutopive rrëfuese, Shqipëria e sotme – një kandidate për në BE, një shoqëri euroentuziaste dhe laike – përfaqëson pikërisht për “padyshueshmërinë” e saj një rast studimor të dobishëm për matjen e “soft power-it” neo-osman “, e cila, ashtu si penetrimet e tjera që gjenden në zonat “menteshë” të botës, kombinon me mençuri historinë, kulturën, infrastrukturën dhe fenë.
Gjithmonë në fushën e aviacionit, në shkurt 2018 ka ngjallur shumë diskutime një nismë legjislative ad hoc e Parlamentit shqiptar me qëllim lejimin e një bashkëpunimi turk të përbërë nga kompanitë Cengiz, Kalyon dhe Kolin për të negociuar ekskluzivisht me shtetin shqiptar kontratën për ndërtimin e një aeroporti të ri ndërkombëtar pranë qytetit të Vlorës. Vendimi kishte bërë bujë për disa arsye: sepse aktualisht në Shqipëri ka vetëm një aeroport (në Rinas, në periferi të Tiranës) dhe pavarësisht nga turizmi në rritje, madhësia e vendit nuk e bën të nevojshme një ndalesë të dytë; por mbi të gjitha sepse të tre kompanitë e të përfshira në vendim ishin ende duke punuar në aeroportin e ri, gjigant të Stambollit (Erdoğani do ta përuronte me madhështi në tetor, në 95 vjetorin e themelimit të Republikës Turke).
Vendimi i diskutueshëm i Parlamentit Shqiptar – ku nga viti 2017 Partia Socialiste e Edi Ramës ka një shumicë absolute – kishte shkaktuar protesta nga Partia Demokratike (qendra e djathtë shqiptare); ndërsa në planin e identitetit politikanët dhe mediat që ishin armiqësore ndaj qeverisë së Ramës e përshkruan këtë dispozitë si një “koncesion të papranueshëm ndaj arrogancës turke”, disa deputetë demokratë i shkruan drejtpërsëdrejti Komisionerit për Zgjerimin Johannes Hahn, për të raportuar “shkeljet e mundshme të legjislacionit evropian” për prokurimin publik, konkurrencës, ndihmës shtetërore dhe marrëvshjeve për hapësirën ajrore: rregulla që Shqipëria duhet të respektojë si ratifikuese e Marrëveshjes së Stabilizim Asociimit që çon në hyrjen e saj në Bashkimin Evropian. I hartuar në stilin burokratik të patrazuar, letra e përgjigjes u kufizua vetëm për t’i kujtuar anëtarëve të opozitës shqiptare se Komisioni vëzhgon përafrimin e legjislacionit kombëtar me acquis të BE-së, por nuk mund të ndërhyjë në vend të Parlamentit shqiptar për masat e veçanta.
Pavarësisht kësaj përgjigjeje të akullt, ka shumë mundësi që veprimi bindës i delegacionit të BE-së ndaj qeverisë shqiptare ka pasur një ndikim, pasi pas shtatë muajsh debati emocional për “turqizimin” e qiellit shqiptar, në prillin e kaluar, ministria e infrastrukturës njoftoi thirrjen e një tenderi ndërkombëtar për ndërtimin e aeroportit të ri, duke likuiduar konsorciumin turk. Sipas analistëve të tjerë, ky (konsorciumi) do të ishte i kënaqur që shmangej nga nisma për arsye ekonomike dhe për arsye të pasigurisë së investimit.
Me pak fjalë, në fund nuk kishte asnjë caktim të drejtpërdrejtë. Shumë zhurmë për asgjë?
Si në qiell ashtu edhe në tokë, vitet e fundit Turqia ka qenë në gjendje të diversifikojë portofolin e Shqipërisë. Politika turke është veçanërisht aktive në Bosnje dhe Herzegovinë, Maqedoni dhe Kosovë, por Shqipëria ka gëzuar gjithashtu mbështetje të rëndësishme ekonomike, veçanërisht pas marrëveshjes së tregtisë së lirë të nënshkruar në vitin 2008. Sipas Ministrit të Jashtëm turk Mevlüt Çavuşoğlu gjatë vizitës në Tiranë tetorin e kaluar, në vitin 2018, investimet e kompanive turke do të kishin arritur 2.5 miliardë dollarë, ndërsa vlera e tregtisë do të ishte rreth 400 milionë. Tani, këto nuk janë shifra astronomike – në të njëjtin vit shkëmbimet tregtare midis Shqipërisë dhe Italisë qëndronin në një dhe gjysmë miliard euro – dhe për më tepër mund të ishin numrat e fryrë për qejfin e politikës; megjithatë të dhënat më objektive nuk janë të vështira për t’u gjetur dhe konfirmojnë rëndësinë e “turkosferes”.
Sa i përket telekomunikacionit, roli që luan kompania turke Çalik Holding, e cila kontrollon si kompaninë e telefonisë fikse AlbTelecom dhe Eagle Mobile, operatori i tretë celular në Shqipëri, është i rëndësishëm.
Ndërsa në nivelin e institucioneve të kreditit mund të jetë e dobishme të vërehet se Banka Kombëtare e Tregtare (BKT), e para në vend, kontrollohet gjithashtu nga një grup turk. Sipas të dhënave të ofruara nga portali informativ ekonomik Monitor.al, Bkt kontrollon 27.4% të aseteve; në vendin e dytë do të ishte banka austriake Raiffeisen (15.9%), e ndjekur nga Banka Credins në kryeqytetin shqiptar (13.6%). Sa për dijeni, kompania italiane Intesa Sanpaolo, të cilën ne vazhdojmë t’a shpalosim si shtyllën kurrizore të special relationship italo-shqiptare, është vetëm në vendin e katërt, e nxitur nga aktivitetet ekonomike. Në rritje është edhe prania e profesionistëve rezidentë (sipas www.monitor website 657 qytetarë turq, një komunitet i dyti në numër pas punëtorëve italianë – të dhënat e vitit 2016 – në Shqipëri me një leje pune të rregullt.
Nëse paraja është pushtet, po kështu është edhe kultura, e cila në Shqipëri, si kudo tjetër, me dëshirë kalon nga feja. Me 4 minare 50 metra të larta dhe arkitekturë klasike që i referohen Xhamisë Blu në Stamboll, Xhamia e Madhe e Tiranës aktualisht është në ndërtim e sipër në qendër, pranë Parlamentit Shqiptar dhe falë fondeve nga Departamenti i Çështjeve Fetare të Ankarasë (Diyanet) bëhet simbol – për sharje ose lëvdata – i neo-otomanizmit në Shqipëri. Edhe në këtë rast, ata që e njohin historinë shqiptare janë të prirur për të hedhur ujë në zjarr: pas rënies së komunizmit dhe përfundimit të ateizmit shtetëror, katolikët dhe ortodoksët kanë pasur shpejt katedralet e tyre madhështore; nuk është e qartë pse muslimanët, me shumicë dërrmuese në kryeqytet, do të duhej të kënaqëshin me xhaminë e Ethem Beut të shekullit të tetëmbëdhjetë (xhamia origjinale osmane, por me kapacitet jo më shumë se gjashtëdhjetë njerëz). Llogaritë duhej të balancoheshin, dhe historia e ka shenjestruar Turqinë si financier “natyror”.
Duke qëndruar në sferën fetare, duhet të kujtojmë se marsin e kaluar u zgjodh Presidenti i ri i Këshillit të Përgjithshëm të Bashkësisë Islame Shqiptare. Përfundimisht, Bujar Spahiu i moderuar, një eksponent i rrymës pro-evropiane, fitoi, por kishte edhe kandidatin pro-Erdogan Ylli Gurra, i cili sipas akuzave të opozitës shqiptare do të kishte mbështetjen e qeverisë socialiste dhe të kryetarit të Bashkisë së Tiranës Erion Veliaj. E vërtetë apo instrumentale, akuza e pro-turqizmit mbetet një motiv i përsëritur i grindjeve midis qeverisë shqiptare dhe opozitës, e cila është veçanërisht e shqetësuar gjatë muajve të fundit.
Roli i luajtur nga institutet dhe shkollat turke, të cilat me cilësinë e kurseve të tyre po zënë një vend të rëndësishëm në formimin e klasës së mesme të Tiranës,- jo vetem muslimane – dhe ndoshta shtresën e ardhshme drejtuese. Duket, megjithatë, se ky rezultat nuk mirëpritet sot në Ankara, sepse ajo mund t’i atribuohet pranisë dhe rëndësisë së lëvizjes Gyleniste, e cila në Shqipëri filloi të veprojë që nga vitet 1990.
Gjatë vizitës së lartpërmendur në Tiranë, Ministri Çavuşoğlu paraqiti me forcë, duke pyetur qeverinë shqiptare për mbylljen e shkollave të lidhura me Fethullah Gylen dhe ekstradimin e mësuesve të tyre, të konsideruar si “terroristë”. Një kërkesë që ka gjetur kundërshtimin e fortë të Ministrit të Jashtëm shqiptar Ditmir Bushati dhe të gjithë qeverisë, dhe që e bën të qartë kompleksitetin dhe paqartësinë e marrëdhënieve aktuale turko-shqiptare.
Në përmbledhje, nga njëra anë ekzistojnë sigurimet makro-sistemike: njohja e pavarësisë së Kosovës nga Ankaraja, dënimi i Tiranës për grushtin e shtetit të dështuar të vitit 2016 dhe, më herët, përkatësia e përbashkët në NATO dhe në statusin e shtetit kandidat për anëtarësim në BE; këto janë gjëra që epoka e Erdoganit I bën më pak të rëndësishme, por që megjithatë e vendos valcerin turko-shqiptare në kuadrin perëndimor.
Nga ana tjetër, në mikro, po levrijne frikërat e shumë shqiptarëve të zakonshëm, të cilët shohin me sytë e tyre shenjat e një “orientimi orientalist” dhe të cilët nuk e kuptojnë pse vendet që dikur ishin udhëheqës si Italia, kanë lejuar përhapjen e simboleve dhe estetikës aq larg nga Shqipëria Europiane ëndërruar nga emigrantët që u dyndën në brigjet e Pulias në vitet 1990.
Nëse dikush mendon për hegjemoninë e papërsëritshme kulturore që luanin stacionet televizive italiane gjatë mbylljes komuniste, imazhet e ndaluara të Ok, il prezzo e’ giusto që ata kanë eksportuar në Shqipëri versionin italian të kapitalizmit amerikan, të bën përshtypje të shohësh përhapjen në mënyrë eksponenciale të telenovelave konservative turke, sidomos të produksioneve si Dirilis: Ertugrul, pesë sezonet e aventurave me një sfond “historik”, të vendosura në një epokë otomane mesjetare kundër krishterimit.
Për inat të mitit kombëtar të Skënderbeut, kjo gjellë me qofte eksportohet edhe në Shqipëri. Luhatje pop, pra, dhe luhatjet politike: të mishëruara, siç shpesh ndodh, nga figura poliedrike e Kryeministrit shqiptar Edi Rama. Një retoricien i evropianizmit që mori me thonj statusin e vendit kandidat për në BE dhe vazhdon të përsërisë se e imagjinon Shqipërinë për të ardhmen si “një Itali e vogël”. Por në të njëjtën kohë një “politikan i Ballkanit”, i cili përdorte përkeqësimin e marrëdhënieve midis Ankarasë dhe Brukselit për të përfshirë në fjalimin e tij politik “alternativën turke”.
Le të jetë e qartë, perspektiva evropiane e Shqipërisë asnjëherë nuk është vënë në pikëpyetje nga asnjë anëtar i qeverise së tij; megjithatë në vitet e fundit, i sikletosur nga kërkesat paraprake evropiane për hapjen e negociatave, Rama ka lënë të kuptohet në mënyrë të përsëritur se për vendin e tij opsionet ndërkombëtare janë të shumta.
Pas sulmit mbi redaksinë e Charlie Hebdo Rama, artisti ishte në Paris: në xhepin e xhaketës kishte disa lapsa me ngjyra. Mbrëmja kur emigrantët e anijes Diciotti zbarkuan në Catania edhe pas vullnetit të deklaruar shqiptar për të mirëpritur, Rama europian ishte në Torino: në FB një selfie me Cristiano Ronaldon. Gjatë krizës së fundit maqedonase, Rama etnik është bërë garantues i partive të pakicës shqiptare të zgjedhur në Parlamentin e Shkupit, duke i ndihmuar ata që të përcaktojnë platformën e tyre programore në fushën e politikave gjuhësore (në koherencë me këtë sjellje prej udhëheqësi i kësaj zonë që nga viti 2014 Janë organizuar takime ndërministrore midis Shqipërisë dhe Kosovës.
Ditën kur vajza e Erdoganit u martua, Rama otoman ishte në Turqi: pranë tij Bakir Izetbegović, udhëheqës i Boshnjakëve të Bosnjës dhe Hercegovinës.
Kuptoni se kush është Rama dhe e kupton Shqipërinë. Në fjalët e Montanellit, “një dhe një mijë”. Botuar në Confronti 06/2019
