* Nga Fatos Lubonja
(Ribotim)/ Duke ndjekur intervistës në Opinion të Edi Ramës me gazetarët (pjesën për Teatrin Kombëtar) mu ngjall edhe një herë një pikëpyetje që ngrihet ne rrethet gazetareske mbi Kryeministrin.
Pikëpyetja është se çfarë dominon në projektet Rama të shembjes së monumenteve të kulturës si Stadiumi e Teatri: babëzia e hajdutit që kërkon të ketë sa më shumë para për pushtet dhe pushtet për para apo sëmundja e narçizistit delirant e mitoman që mendon se historia fillon me të?
Ka që ngulmojnë se duhet ta harrojmë delirin dhe historinë.
Shikoni Komunën e Parisit! – të thonë ata. Aty Rama ka pasur mundësi ta fillojë historinë nga zeroja sepse ishte një terren i virgjër ku mund të shfaqte krejt ambiciet, dashurinë dhe vizionin e tij për qytetin – sikur ta kishte – dhe ja se çfarë shëmtie ka bërë. Shikoni prishjen e tërë atyre vilave historike tek Blloku, tek rruga e Elbasanit etj. për të ngritur atje ndërtesa banale me të vetmin kriter: sa më shumë sipërfaqe shitjeje në gjerësi dhe lartësi. Ju duken të bukura ato, ju duket se kanë ndonjë pretendim për të bërë histori, përveç historisë së shëmtimit të këtij qyteti? Mirëpo në këtë pikë partizanët e delirit, që nuk e mohojnë hajdutin brenda tij, ndërhyjnë e thonë se politikanë hajdutë ka pasur dhe ka Shqipëria, por askush nuk ka arritur deri tek shembja e objekteve të tilla si Teatri apo Stadiumi. Këtu ka diçka më tepër – të thonë ata – dhe të kujtojnë atë argumentin e Vangjush Dakos kur tha se Veliera po bëhet për turistët që do të vijnë pas treqind vjetësh të vizitojnë Durrësin.
Personalisht kam mëdyshje mbi atë se çfarë dominon tek Rama, babëzia e firmës së betonit Rama/Gjushi, apo megalomania e narçizisit manipulator e mitoman që pandeh se po le gjurmë në histori. Madje them se nuk ka kuptim të kërkosh se cila dominon sepse ato janë tashmë dy anë të medaljes ku asnjëra nuk bën dot pa tjetrën. Por një gjë di të them me siguri nisur nga ajo historia që Rama po e përsërit ngase nuk do dhe nuk di të mësojë prej saj. Gjëra të bukura mund të bëjë edhe një i sëmurë narçizist megalloman, por kurrsesi kur sëmundja bashkohet me kalkulimin për të vjedhur dhe me injorancën.
Në emisionin Opinion të së enjtes gazetarët e ftuar u morën jo aq sa duhet me synimin për të vjedhur në projektin e Teatrit. Për të ilustruar tezën time do të thoja se ato kullat “Fusha” prapa, që kanë synim vjedhjen, dëmtojnë estetikisht edhe vetë projektin “Flutura” të danezit sepse i marrin dritën frymën dhe hapësirën për të cilën ka nevojë; dhe fakti që Rama nuk shqetësohet fare për këtë përforcon tezën e atyre që thonë: harrojeni delirin shikoni vetëm vjedhjen. Debati u përqendrua më shumë tek pjesa kulturore e projektit: tek nevoja apo jo e ruajtjes së ndërtesës historike. Dhe pikërisht këtu Rama shpalosi injorancën e tij të thellë, që, bashkë me vjedhjen nuk mund te lerë kurrsesi të bëjë gjëra të bukura.
Do të ndalem vetëm në dy momente.
I pyetur nga Fevziu se me çfarë argumenti një objekt si
Teatri Popullor është futur në monumentet e kulturës në vitin 2000 dhe tani është hequr për t’u shembur Edi Rama u përgjigj se që nga ajo kohë kanë kaluar 20 vjet. Kjo përgjigje (pa përgjigje) nuk mund të jepet pa qenë “profondamente ignorante” (thellësisht injorant) siç e ka pas cilësuar dikur një ish këshillëtare e tij me profesion arkitekte. Kryeministri që ka qenë edhe kryetar bashkie edhe ministër kulture nuk e paska mësuar ende se lista e objekteve që futen në trashëgiminë kulturore nuk vjen duke u pakësuar, por duke u shtuar, në një qytet që nuk sundohet nga talebanët, sepse historia ecën përpara çka do të thotë se sot, psh. ne kemi nevojë të shpallim monumente kulture edhe shumë objekte të kohës së socializmit ndërkohë që ata më të vjetrit bëhen edhe më të çmuar ashtu si vera e mirë. Jo vetëm, por kryeministri na nxori qartë se ai paska hequr si monument kulture edhe godinën e ish Komitetit Qendror edhe Piramidën (duke lënë vetëm asfaltin e bulevardit) sepse paska ndërmend t’i transformojë duke i vënë të parit një kapuç të madh mbi kokë dhe të dytit shkallë për të luajtur fëmijë duket sipas projektit të Vini Mass. A dominon babëzia apo sëmundja psikike në këtë punë për mua s’ka shumë rëndësi. E rëndësishme është që këtu kemi të bëjmë me një padituri të thellë edhe emocionale edhe racionale mbi rëndësinë e monumenteve të kulturës.
E kjo lidhet me një tjetër padituri që manifestoi Kryeministri në emisionin e të enjtes duke respektuar gjatë gjithë debatit “këshillën” e Mark Twenit: “Gjithshka për të cilën ke nevojë në këtë jetë është injoranca dhe besimi; dhe atëhere suksesin e ke të garantuar.”
Kur gazetarët i thanë se ka prishur një monument kulture (duke folur për Stadiumin) ai u përgjigj: “monument kulture ka qenë i gjithë ansambli jo thjesht Stadiumi”. Sipas kësaj diturie nëse i heqim një copë një monumenti kulture ai nuk u cënokërka. Më pas, për të demaskuar deri në fund veten, sipas atij parimit se po tu prish karakteri të zbehet edhe inteligjenca, filloi të thotë se ai nuk e ka prishur objektin e Bozios, pasi fasadën, që qenkërka e vetmja gjë me vlerë e objektit, e paskan futur brenda stadiumit: “siç i bëjnë italianët nga të cilët unë mësoj kurse ju nuk mësoni” shtoi ai duke përqeshur gazetarët.
Nuk dua të flas këtu për faktin se për të shembur një objekt të mbrojtur me ligj minimalisht duhet të ndryshosh më parë ligjin që e ka bërë atë objekt të mbrojtur. Këtë shpresoj se do të vijë dita kur një drejtësi vërtet e pavarur do ta ketë objekt të hetimeve të veta. Dua të theksoj edhe një herë aspektin e paditurisë së kryeministrit tonë.
Një nga gjërat më elementare që duhet të dijë një ish ministër kulture dhe një ish kryebashkiak, kur flet për monumentet e kulturës, është fakti se ka një rregullore që mbron objektet që janë monument kulture ku, midis të tjerave, përcaktohen edhe largësitë (prej tyre) që duhen ruajtur në mënyrë që ata të mund të rrezatojnë vlerën e tyre për të cilën ruhen, bukurinë e tyre. Kurse ky me Casamontin e tij na e paska futur brenda stadiumit të ri fasadën e vjetër sikur të jetë ndonjë lodër që e lëviz në shtëpinë e tij. Edhe diçka tjetër: ku i paska parë ky dhe Casamonti këtë veprime në Itali me monumentet e kulturës. Në Firencen e Casamontit stadiumi Artemio Franchi, ku luhen ndeshjet e Fiorentinës, është i vitit 1931 dhe konsiderohet simbol i arkitekturës së shekullit XX në qytet. Dhe është jashtë qendrës historike. Kurse në qendër, kur një kryebashkiak pati idenë të ndryshojë pak daljen e prapme të galerisë Uffici, për të vendosur atje një si tip strehe, sipas projektit të një arkitekti të njohur japonez, u ngritën gjithë njerëzit e artit dhe e ndaluan.
“Nuk ka gjë më të tmerrshme sesa injoranca në veprim” thotë Gëtja. Shtojini kësaj edhe babëzinë për të vjedhur të Ramës dhe oligarkëve rreth tij edhe sëmundjen e pashërueshme të delirit të atij që mendon se historia fillon me të dhe imagjinoni se si do të katandiset Tirana, që edhe kështu është bërë e pashikueshme dhe e pabanueshme.
* (Ribotim, shkrimi është botuar në Gazetën Panorama në 22 shtator të vitit 2018)
