Tridhjetë vjet më parë, më 21 dhjetor, diktatori rumun Nikolae Çaushesku organizoi një tubim masiv si shfaqje e autoritetit të tij. Megjithatë, vetëm pak ditë më vonë, pikërisht në Ditën e Krishtlindjes, Çaushesku ishte gjendur i shtrirë në një pellg gjaku, i qëlluar për vdekje nga një skuadër, në revolucionin popullor që shkatërroi regjimin e tij.
Nikolae dhe Elena Çaushesku kishin qeverisur në një nga diktaturat më të ashpra staliniste të Evropës Lindore për më shumë se dy dekada. Ai dukej se po i rezistonte valës së revoltës nga punëtorët dhe studentët që rrëzuan regjimet e tjera zyrtarisht “socialiste” në nëntor të vitit 1989. Ndërsa sunduesit e tjerë dhanë dorëheqje, trupat e tij dhe policia sekrete po rrihnin protestuesit në Timisoara. Kur Çaushesku u ngrit të flasë në një tubim në kryeqytetin rumun Bukuresht, ai mendoi se do të ishte një shfaqje tjetër e “mbështetjes popullore”.
Por, brenda pak minutash, turma u kthye kundër tij. Elena Çaushesku dhe burri i saj Nikolae në Bukuresht gjatë gjykimit të tyre. Ata filluan të thërrisinin kundër tij, duke mos munguar as thirrjet në solidaritet me kryengritjen atje. Çaushesku ngriti dorën e djathtë për të heshtur turmën – por e vërejti se autoriteti i tij ishte shkrirë përnjëherë – dhe atë përpara tij. Shprehja e tij, e të habiturit, e kapur nga kamerat e stacionit televiziv shtetëror, u transmetua drejtpërdrejt në të gjithë vendin. Kështu, Çaushesku u detyrua të ikte nga pallati me helikopter. Në ditët në vijim dhjetëra mijëra njerëz edhe në qytete të tjera u ngritën në revoltë. Dhe shumica e ushtrisë u përleshën me regjimin dhe luftuan kundër policisë sekrete Securitate.
Brenda katër ditësh, Çaushesku u kap, u dënua me vdekje nga gjykata ushtarake dhe u ekzekutua për krime kundër njerëzve. Në një kujtim të ngjarjes, Ionel Boeru ka rrëfyer për ditën kur diktatori rumun Nikolae Çaushesku vdiq – sepse ai ishte ekzekutuesi. Boeru thotë se ishin 29 plumba nga pushka e tij AK-47 që vranë presidentin dhe bashkëshorten e tij Elena.
“Fjalët e fundit të Ceausescu ishin ‘Rroftë Republika Socialiste e Rumanisë, e pavarur dhe e lirë’”, kujton Boeru.
“Fara” e revoltës kishte qenë e mbjellë për një dekadë. Diktatori rus Joseph Stalin kishte instaluar regjimin e Partisë Komuniste në Rumani në vitin 1948. Për të gjitha fjalimet e Stalinit për socializëm, deri në vitet 1930 Rusia ishte një shtet kapitalist shtetëror ku njerëzit e klasës punëtore nuk kishin fuqi.
Ky sistem u përsërit në të gjitha shtetet satelitore të Bllokut Lindor të Rusisë. Klasat në pushtet – burokracia shtetërore – ishin mbyllur në konkurrencë ushtarake dhe ekonomike me Perëndimin. Dhe, ashtu si korporatat, ajo shfrytëzoi punëtorët dhe u desh të grumbullonte gjithnjë e më shumë kapital. Rusia dhe Lindja garuan me SHBA-në dhe Perëndimin, por ende kishte rivalitete midis shteteve brenda këtyre dy blloqeve, përcjell Telegrafi. Kur Çaushesku u bë president në vitin 1967, ai përfaqësoi një seksion të burokracisë rumune që dëshironte të mbronte pavarësinë nga Rusia.
Ai krijoi lidhje më të ngushta me vendet perëndimore dhe shtyu nacionalizmin rumun. Ekonomia lulëzoi pasi industria e rëndë fitoi një qasje më të madhe në tregjet ndërkombëtare.
Por, në realitet, “kapitalizmi shtetëror” rumun po binte pas konkurrencës së tij. U morën hua për të blerë teknologjinë e fundit dhe grumbulluan një borxh të madh të huaj prej miliarda dollarësh. Në vitin 1980 Çaushesku shkoi në Fondin Monetar Ndërkombëtar, i cili “ofroi recetën e zakonshme të masave shtrënguese”.
Deri në vitin 1989 shtrëngimi ndaj punëtorëve do të thoshte se Rumania kishte shlyer të gjithë borxhin e saj përpara afatit, por ajo vazhdoi të binte pas konkurrencës së saj. Kjo provokoi ndarje brenda klasës qeverisëse për mënyrën e zgjidhjes së krizës. Një grup reformatorësh filluan të organizohen kundër Çausheskut dhe botuan një denoncim të hapur në Mars 1989, “Letra e të Gjashtëve”.
Ata panë nevojën për ndryshim, por donin që burokracia të mbante kontrollin. Më 22 dhjetor, reformatorët ngritën Frontin Kombëtar të Shpëtimit (NSF), i cili u vendos në krye të lëvizjes dhe mori pushtetin pas përmbysjes së Çausheskut.
NSF menaxhoi kalimin në kapitalizëm të tregut të lirë. Politikanët komunistë u bënë “politikanë demokratë”. Menaxherët e ndërmarrjeve shtetërore u bënë menaxherë të kompanive të privatizuara. Mirëpo, shkalla dhe natyra e përgjakshme e kryengritjes ishte të shërbente si një paralajmërim për diktatorët kudo. Ajo tregoi se sa shpejt mund të shpërthejë revolta – dhe se si fuqia e punëtorëve mund t
