Shënim i redaktorit: Protestat kundër racizmit sistematik kanë përfshirë Shtetet e Bashkuara dhe kanë bërë që shumë amerikanë të reflektojnë për trashëgiminë e skllavërisë. Gazetarët afrikano-amerikane në Zërin e Amerikës, po ndajnë histroritë e tyre personale dhe këndvështrimin e tyre në këtë diskutim kombëtar.
Protestat që shpërthyen në gjithë botën pas vdekjes së George Floyd-it, ndërsa ishte i ndaluar nga policia në Mineapolis, si edhe vrasja e të rinjve të tjerë afrikano-amerikanë, më risolli në mendje kujtimet e përballjeve të mia të dhimbshme me racizimin.
Në vitet 1990s, isha dërguar të mbuloja një festival lokal në Lafayette të Luizianës. Në atë kohë unë isha gazetare radioje për shërbimin kreol të Zërit të Amerikës, që transmetonte në Haiti. Kreolja, është një nga gjuhët e Haitit. Gjuha tjetër është frëngjishtja.
Mes njerëzve që unë dhe kolegia Carol Pearson takuam pas skenës, ishte pronarja e një stacioni radioje të njohur në qytet. Ajo u prezantua, pasi vuri re që gazetarë të Zërit të Amerikës, po e mbulonin aktivitetin. Ajo ofroi studiot e stacionit të saj për të përgatitur pjesët tona të radios. Ishte një ofertë bujare, që iu drejtua koleges Carol (që është e bardhë).
Mua më injoroi.
Pronarja e stacionit të radios (po ashtu e bardhë) më ktheu kurrizin mua ndërsa fliste me Carol. Unë shtanga. A po tregohej harbute apo po më bënin sytë?
Nga Haiti
Familja ime emigroi nga Haiti në Shtetet e Bashkuara në vitet 1960, republika e parë e pavarur e zezë në botë. Skllevërit haitianë, u ngritën në revoltë dhe triumfuan ndaj trupave të Napolon Bonapartit, duke fituar pavarësinë në vitin 1804.
Im atë, Jacques Lemaire, ishte gazetar i famshëm. Ai na solli në Shtetet e Bashkuara sepse i kishte ardhur në majë të hundës me trajtimin e dhunshëm të shtypit nga Francois “Papa Doc” Duvalier. Shokë të tij, ishin vrarë nëpër redaksitë e tyre, pasi kishin raportuar në një mënyrë që diktatori mendonte se kërcënonte pushtetin e tij. Babai më tregonte se kur e detyruan të lexonte një komunikatë në kamera për kolegët e tij, duke i përshkruar si tradhëtarë – ndërsa ai ende nuk kishte arritur të mësohej me faktin që ata sapo ishin vrarë pa mëshirë – ai e kuptoi që nuk vazhdonte dot më; duhej të largohej.
Ne lamë pas një vend ku ishim shumicë, për të ndërtuar një jetë në një vend ku jemi pakicë. Motoja e prindërve të mi ishte gjithmonë: Bëj gjithmonë të pamundurën, puno fort, ndiq rregullat dhe mos e kufizo veten. Mund t’i bësh ëndrrat e tua realitet.
Unë u rrita duke dëgjuar historitë e rrezikut ndaj gazetarëve në rregjimin e Francois Duvalier. Që e vogël e kisha kuptuar se liria e shtypit ishte diçka e shtrenjtë. Gazetaria ishte një profesion fisnik. Im atë e kishte pasion. Ai kishte integritet. Dinte të rrëfente një histori bukur. Prandaj nuk ishte befasi që unë zgjodha këtë profesion.
Unë e kam pasion gazetarinë. Aktiviteti në Laffayette, dy orë larg me makinë nga New Orleans, ishte një nga atio ngjarje që unë shkoja herë pas here t’i mbuloja. Festivali Kreol, sikur ishte destinuar që ta mbuloja unë. Kishte shanse për të bërë intervista me banorët lokalë në gjuhën kreole, sepse popullata kaxhune flet një gjuhë që është e ngjashme me kreolen e Haitit, dhe unë dhe audienca jonë e kuptojmë. Po ashtu kishte një koncert të madh me muzikantin e madh të xhazit Ellis Marsalis dhe të birin, Wynton. Ai pranoi kërkesën për intervistë dhe unë isha e lumtur.
Mezi prisja t’i tregoja babait, që është një admirues i madh i xhazit. Ishte pikërisht pas intervistës, që unë dhe Carol takuam pronnaren e stacionit të radios.
E injoruar
Carol më përfshiu në bisedë, duke i thënë gruas se edhe unë isha gazetare e Zërit të Amerikës. E megjithatë ajo vazhdoi të më injoronte, dhe po fliste vetëm me Carol.
Në atë moment, më ra ndër mend se ndoshta po më injoronte sepse isha e zezë. Unë nuk kisha vlerë në sytë e saj. Ishte diçka që më hapi sytë, ishte poshtëruese, diçka që të thyente zemrën. Bëra të pamundurën që të mos e jepja veten. E falenderova për ofertën. Ajo bëri sikur nuk dëgjoi.
Anglishtja ime nuk ka theks të huaj; unë flas si amerikane. Isha veshur mirë. Unë di të shprehem. Nuk kishte asnjë mundësi që mënyra si e paraqita veten, ishte arsyeja për sjelljen e saj. A kishte antipati për mua? Po ne sapo ishim takuar.
Carol, që do të ketë gjthmonë një vend të veçantë në zemrën time, për mënyrën se si veproi atë ditë, e vuri gruan para përgjegjësisë. Më përfshiu në bisedë me mirësjellje dhe gjatë gjithë kohës, duke i thënë gruas që unë isha gazetare me shërbimin kreol të Zërit të Amerikës, që transmetonte në Haiti dhe që flisja kreole dhe frëngjisht. Vetëm atëherë, ajo filloi të më trajtonte si qenie njerëzore, të më shihte. Ishte zhgënjyese, sepse qëndrimi i saj ndryshoi jo sepse i vinte zor nga veprimet e saj, por sepse më shihte si të huaj, jo një afrikano-amerikane.
Ndoshta ishte edhe Carol, me sjelljen e saj që e vuri në pozitë. Nuk do ta mar vesh kurrë. Carol këmbënguli që të dyja ne të mund t’i përdornim studiot dhe më në fund ajo ra dakord. Por përfundimisht ne nuk e pranuam ofertën sepse ishim të indinjuara nga sjellja e saj.
Një sekret
Rrugës për në hotel, Carol tha se nuk mund ta besonte sjelljen e gruas. Më bëri të ndjehem pak më mirë dhe isha mirënjohëse që punoja me një kolege që nuk e pranoi padrejtësinë, por reagoi. Në atë kohë nuk kishte celularë që të mund ta regjistronin bisedën, apo media sociale ku kjo padrejtësi të shfaqej hapur para botës. Do të mbetej sekret mes nesh dhe atyre të cilëve zgjidhnim t’ia tregonim.
Unë e ndava këtë përvojë vetëm me familjen time. Përvojat e racizmit janë si një sekret i turpshëm, që ne a ruajmë në një vend të largët, aty ku poshtërimi që ndjejmë nuk mbërrin. Kur i tregojmë me zë, na rikthehet ndjenja copëtuese, që nuk kalon lehtë. Prandaj zgjedhim të mos flasim për to.
Një ditë më pas dola për një akullore. Isha e vetmja kliente, deri kur hynë tre adoleshentë të bardhë. Ndërsa përpiqesha të vendosja se çfarë lloji doja, një nga adoleshentët bëri porosinë me zë të lartë.
“Unë isha para jush. E kam radhën unë e para”, u thashë.
Ata më panë me një vështrim që sikur thoshte “Si guxon?”. Personi që shërbente në dyqan u hutua pak, pastaj më shërbeu mua të parës.
Këto përvoja në Lafayette nuk do t’i harroj kurrë. Ishte një mësim i dhimbshëm, se në sytë e disa amerikanëve, jo të gjithë burrat dhe gratë janë të barabartë, megjithëse Kushtetuta thotë që jemi.
Një ndjesi neveritëse
Ndjesia se po gjykohesh nga ngjyra e lëkurës, është torturuese. Është neveritëse. Është poshtëruese. Është e gabuar.
Ndërsa punoj për historitë e protestuesve që janë kanë dalë nëpër rrugë në Shtetet e Bashkuara dhe në botë për të kërkuar drejtësi dhe reforma në polici, unë e kuptoj që ata kërkojnë gjithashtu respekt.
Atë respekt që disa amerikanë e gëzojnë çdo ditë e ndoshta edhe e shohin si të mirëqenë. Një proverbë kreole thotë: “Guri që e rreh dielli nuk e kupton dhimbjen e gurit që e gërryen uji”.
Nuk mund ta dish atë që nuk e provon.
Por duhet të dini këtë: Disa nga ne – që jemi bërë amerikanë, apo kemi lindur amerikanë – ende ëndërrojmë që një ditë edhe ne të gëzojmë të njëjtin respekt, pa na u dashur të luftojmë për të.
Shënim i redaktorit: Protestat kundër racizmit sistematik kanë përfshirë Shtetet e Bashkuara dhe kanë bërë që shumë amerikanë të reflektojnë për trashëgiminë e skllavërisë. Gazetarët afrikano-amerikane në Zërin e Amerikës, po ndajnë histroritë e tyre personale dhe këndvështrimin e tyre në këtë diskutim kombëtar.
Protestat që shpërthyen në gjithë botën pas vdekjes së George Floyd-it, ndërsa ishte i ndaluar nga policia në Mineapolis, si edhe vrasja e të rinjve të tjerë afrikano-amerikanë, më risolli në mendje kujtimet e përballjeve të mia të dhimbshme me racizimin.
Në vitet 1990s, isha dërguar të mbuloja një festival lokal në Lafayette të Luizianës. Në atë kohë unë isha gazetare radioje për shërbimin kreol të Zërit të Amerikës, që transmetonte në Haiti. Kreolja, është një nga gjuhët e Haitit. Gjuha tjetër është frëngjishtja.
Mes njerëzve që unë dhe kolegia Carol Pearson takuam pas skenës, ishte pronarja e një stacioni radioje të njohur në qytet. Ajo u prezantua, pasi vuri re që gazetarë të Zërit të Amerikës, po e mbulonin aktivitetin. Ajo ofroi studiot e stacionit të saj për të përgatitur pjesët tona të radios. Ishte një ofertë bujare, që iu drejtua koleges Carol (që është e bardhë).
Mua më injoroi.
Pronarja e stacionit të radios (po ashtu e bardhë) më ktheu kurrizin mua ndërsa fliste me Carol. Unë shtanga. A po tregohej harbute apo po më bënin sytë?
Nga Haiti
Familja ime emigroi nga Haiti në Shtetet e Bashkuara në vitet 1960, republika e parë e pavarur e zezë në botë. Skllevërit haitianë, u ngritën në revoltë dhe triumfuan ndaj trupave të Napolon Bonapartit, duke fituar pavarësinë në vitin 1804.
Im atë, Jacques Lemaire, ishte gazetar i famshëm. Ai na solli në Shtetet e Bashkuara sepse i kishte ardhur në majë të hundës me trajtimin e dhunshëm të shtypit nga Francois “Papa Doc” Duvalier. Shokë të tij, ishin vrarë nëpër redaksitë e tyre, pasi kishin raportuar në një mënyrë që diktatori mendonte se kërcënonte pushtetin e tij. Babai më tregonte se kur e detyruan të lexonte një komunikatë në kamera për kolegët e tij, duke i përshkruar si tradhëtarë – ndërsa ai ende nuk kishte arritur të mësohej me faktin që ata sapo ishin vrarë pa mëshirë – ai e kuptoi që nuk vazhdonte dot më; duhej të largohej.
Ne lamë pas një vend ku ishim shumicë, për të ndërtuar një jetë në një vend ku jemi pakicë. Motoja e prindërve të mi ishte gjithmonë: Bëj gjithmonë të pamundurën, puno fort, ndiq rregullat dhe mos e kufizo veten. Mund t’i bësh ëndrrat e tua realitet.
Unë u rrita duke dëgjuar historitë e rrezikut ndaj gazetarëve në rregjimin e Francois Duvalier. Që e vogël e kisha kuptuar se liria e shtypit ishte diçka e shtrenjtë. Gazetaria ishte një profesion fisnik. Im atë e kishte pasion. Ai kishte integritet. Dinte të rrëfente një histori bukur. Prandaj nuk ishte befasi që unë zgjodha këtë profesion.
Unë e kam pasion gazetarinë. Aktiviteti në Laffayette, dy orë larg me makinë nga New Orleans, ishte një nga atio ngjarje që unë shkoja herë pas here t’i mbuloja. Festivali Kreol, sikur ishte destinuar që ta mbuloja unë. Kishte shanse për të bërë intervista me banorët lokalë në gjuhën kreole, sepse popullata kaxhune flet një gjuhë që është e ngjashme me kreolen e Haitit, dhe unë dhe audienca jonë e kuptojmë. Po ashtu kishte një koncert të madh me muzikantin e madh të xhazit Ellis Marsalis dhe të birin, Wynton. Ai pranoi kërkesën për intervistë dhe unë isha e lumtur.
Mezi prisja t’i tregoja babait, që është një admirues i madh i xhazit. Ishte pikërisht pas intervistës, që unë dhe Carol takuam pronnaren e stacionit të radios.
E injoruar
Carol më përfshiu në bisedë, duke i thënë gruas se edhe unë isha gazetare e Zërit të Amerikës. E megjithatë ajo vazhdoi të më injoronte, dhe po fliste vetëm me Carol.
Në atë moment, më ra ndër mend se ndoshta po më injoronte sepse isha e zezë. Unë nuk kisha vlerë në sytë e saj. Ishte diçka që më hapi sytë, ishte poshtëruese, diçka që të thyente zemrën. Bëra të pamundurën që të mos e jepja veten. E falenderova për ofertën. Ajo bëri sikur nuk dëgjoi.
Anglishtja ime nuk ka theks të huaj; unë flas si amerikane. Isha veshur mirë. Unë di të shprehem. Nuk kishte asnjë mundësi që mënyra si e paraqita veten, ishte arsyeja për sjelljen e saj. A kishte antipati për mua? Po ne sapo ishim takuar.
Carol, që do të ketë gjthmonë një vend të veçantë në zemrën time, për mënyrën se si veproi atë ditë, e vuri gruan para përgjegjësisë. Më përfshiu në bisedë me mirësjellje dhe gjatë gjithë kohës, duke i thënë gruas që unë isha gazetare me shërbimin kreol të Zërit të Amerikës, që transmetonte në Haiti dhe që flisja kreole dhe frëngjisht. Vetëm atëherë, ajo filloi të më trajtonte si qenie njerëzore, të më shihte. Ishte zhgënjyese, sepse qëndrimi i saj ndryshoi jo sepse i vinte zor nga veprimet e saj, por sepse më shihte si të huaj, jo një afrikano-amerikane.
Ndoshta ishte edhe Carol, me sjelljen e saj që e vuri në pozitë. Nuk do ta mar vesh kurrë. Carol këmbënguli që të dyja ne të mund t’i përdornim studiot dhe më në fund ajo ra dakord. Por përfundimisht ne nuk e pranuam ofertën sepse ishim të indinjuara nga sjellja e saj.
Një sekret
Rrugës për në hotel, Carol tha se nuk mund ta besonte sjelljen e gruas. Më bëri të ndjehem pak më mirë dhe isha mirënjohëse që punoja me një kolege që nuk e pranoi padrejtësinë, por reagoi. Në atë kohë nuk kishte celularë që të mund ta regjistronin bisedën, apo media sociale ku kjo padrejtësi të shfaqej hapur para botës. Do të mbetej sekret mes nesh dhe atyre të cilëve zgjidhnim t’ia tregonim.
Unë e ndava këtë përvojë vetëm me familjen time. Përvojat e racizmit janë si një sekret i turpshëm, që ne a ruajmë në një vend të largët, aty ku poshtërimi që ndjejmë nuk mbërrin. Kur i tregojmë me zë, na rikthehet ndjenja copëtuese, që nuk kalon lehtë. Prandaj zgjedhim të mos flasim për to.
Një ditë më pas dola për një akullore. Isha e vetmja kliente, deri kur hynë tre adoleshentë të bardhë. Ndërsa përpiqesha të vendosja se çfarë lloji doja, një nga adoleshentët bëri porosinë me zë të lartë.
“Unë isha para jush. E kam radhën unë e para”, u thashë.
Ata më panë me një vështrim që sikur thoshte “Si guxon?”. Personi që shërbente në dyqan u hutua pak, pastaj më shërbeu mua të parës.
Këto përvoja në Lafayette nuk do t’i harroj kurrë. Ishte një mësim i dhimbshëm, se në sytë e disa amerikanëve, jo të gjithë burrat dhe gratë janë të barabartë, megjithëse Kushtetuta thotë që jemi.
Një ndjesi neveritëse
Ndjesia se po gjykohesh nga ngjyra e lëkurës, është torturuese. Është neveritëse. Është poshtëruese. Është e gabuar.
Ndërsa punoj për historitë e protestuesve që janë kanë dalë nëpër rrugë në Shtetet e Bashkuara dhe në botë për të kërkuar drejtësi dhe reforma në polici, unë e kuptoj që ata kërkojnë gjithashtu respekt.
Atë respekt që disa amerikanë e gëzojnë çdo ditë e ndoshta edhe e shohin si të mirëqenë. Një proverbë kreole thotë: “Guri që e rreh dielli nuk e kupton dhimbjen e gurit që e gërryen uji”.
Nuk mund ta dish atë që nuk e provon.
Por duhet të dini këtë: Disa nga ne – që jemi bërë amerikanë, apo kemi lindur amerikanë – ende ëndërrojmë që një ditë edhe ne të gëzojmë të njëjtin respekt, pa na u dashur të luftojmë për të.VOA
