E PLOTE/Venecia, te gjitha argumentet e Shoqates se Bashkive dhe avokatit per rrezimin e 30 qershorit

PARASHTRIME SHTESË NR.2 LIDHUR ME KËRKESËN E SHOQATËS SË BASHKIVE TË SHQIPËRISË

Kërkues:

Shoqata e Bashkive të Shqipërisë, regjistruar si person juridik në Gjykatën e Rrethit Gjyqësor Tiranë, me vendimin Nr. 1020, datë 10.05.2004, si dhe sipas ndryshimeve të bëra me vendimin nr.1020/2 datë 23.02.2006, me seli qendrore në Tiranë, me adresë: “Skerdilajd Llagami”, ndërtesa nr.03, ap nr.08, përfaqësuar nga Kryetarja e Shoqatës znj. Voltana Ademi dhe nga Avokat Prof. Asoc. Dr. Jordan DACI, regjistruar pranë Qendrës Kombëtare të Biznesit me emrin tregtar “Daci and Associates, Attorneys at law” me Nr. NUIS: L71802027J dhe me Nr. Licence. 2615, anëtar i Dhomës së Avokatisë Tiranë, më zyrë të ndodhur në adresën: “Rruga “Dervish Hima”, Kompleksi 3, Kulla nr.1, Kati 11, pranë Stadiumi “Air Albania”, Tirana, Albania.”;  Tel: 04 220 2402 ose +355 69 40 10 577; e-mail: [email protected] ose [email protected]; Website: www.daci-lawfirm.com.

Objekti: Parashtrime shtesë lidhur me kërkesën e paraqitur nga Shoqata e Bashkive të Shqipërisë, me objekt:

“1. Konstatimin antikushtetues të zgjedhshmërisë/ procesit zgjedhor të zhvilluar në 30 qershor 2019 “Për zgjedhjen e organeve të qeverisjes vendore, të kryetarëve të bashkive dhe anëtarëve të këshillave bashkiake dhe si rrjedhojë konstatimin antikushtetues të zgjedhjeve së anëtarëve të këtyre organeve në kundërshtim me nenet 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 13, 15, 17, 18, 22, 42, 43, 45, 48, 65, 92, 93, 109, 116, 122, 145 germat d), e), germat 2) dhe f) të nenit 131, germa h), pika 1 e nenit 134 të Kushtetutës së RSH.

2. Verifikimin e Kushtetutshmërisë së veprimtarisë së Partisë “Bindja Demokratike” në lidhje me regjistrimin e saj në Gjykatë dhe zgjedhjet e datës 30 qershor 2019 në përputhje me germën d) të nenit 131 të Kushtetutës së RSH”.

Baza ligjore: Ligjit Nr. 8577, datë 10.2.2000 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar.

Përpara: GJYKATËS KUSHTETUESE TIRANË

E nderuar gjykatë,

Në vijim të vendimit tuaj për konstatimin e rënies së shkakut të pezullimit të gjykimit të çështjes Nr. 7 (S) 2019 të Regjistrit Themeltar dhe njoftimit për rihapjen e seancës plenare me datë 2.11.2021, ora 10:00, pasi jemi njohur edhe me mendimin ‘Amicus Curia’ të Komisionit të Venecias, bazuar në ligjin Nr. 8577, datë 10.2.2000 “Për Organizimin dhe Funksionimin e Gjykatës Kushtetuese të Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar, në mbështetje të kërkesës, po ju parashtrojmë argumentet shtesë si vijojnë:

1. LEGJITIMI I KËRKUESIT LIDHUR ME KËRKIMIN NUMËR DY NË KËRKESË
2. Kërkuesi si subjekt i posaçëm, në formën e OJF, krijimi dhe autoriteti i të cilit buron drejtpërdrejtë nga neni 109 i Kushtetutës, legjitimohet të ngrejë çdo pretendim lidhur me respektimin e parimeve dhe normave kushtetuese në lidhje me zgjedhjen, shkarkimin, organizimin, cenimin e autonomisë vendore etj, të organeve kushtetuese të qeverisjes vendore. Këto organe, janë organe kushtetuese, pasi krijimi dhe kompetencat e përgjithshme të tyre parashikon shprehimisht në Kushtetutë, në Pjesën Gjashtë të saj “Qeverisja Vendore”. Në këtë kuptim, çdo çështje e karakterit kushtetues që cenon këto parime dhe norma kushtetuese dhe në këtë mënyrë cenon interesat e pushtetit vendor dhe të qytetarëve sikurse është pjesëmarrja në zgjedhje e partive që nuk janë organizuar dhe nuk funksionojnë në përputhje me nenin 9 të Kushtetutës, është objekt i verifikimit nga Gjykata Kushtetuese dhe kërkuesi legjitimohet t’ia parashtrojë këto çështje kësaj gjykate.

Theksojmë që nuk jemi para rastit të nenit 57 të ligjit organik të Gjykatës Kushtetuese, pasi ne nuk kërkojmë verifikimin e kushtetutshmërisë së Partisë Bindja Demokratike si një kërkesë abstrakte apo kontroll abstrakt, por vetëm verifikimin e veprimtarisë në lidhje me pjesëmarrjen në zgjedhje të kësaj partie e cila nuk ekzistonte. Pra verifikimi që përcakton neni në fjalë nënkupton një parti të krijuar në përputhje me nenin 9 të Kushtetutës dhe ligjit për partitë politike, por që në vijim konstatohet që ushtron veprimtari apo ndjek qëllime që bien ndesh me nenin  të Kushtetutës. Ndërkohë, në rastin tonë kjo “parti” ka funksionuar si parti dhe ka marrë pjesë në zgjedhje, ende pa u krijuar sipas nenit 9 të Kushtetutës dhe ligjit për partitë politike, pasi vendimi nuk ishte marrë ende nga gjykata, nuk ishte zbardhur dhe as nuk kishte marrë formë të prerë, në kohën kur ajo ka bërë kërkesën për regjistrim dhe është regjistruar nga KQZ etj.

Në këtë aspekt, verifikimi i Kushtetutshmërisë së veprimtarisë së Partisë “Bindja Demokratike” në lidhje me regjistrimin e saj në Gjykatë dhe zgjedhjet e datës 30 qershor 2019 në përputhje me germën d) të nenit 131 të Kushtetutës së RSH, lidhet jo vetëm ne nenin 9, por mbi të gjitha me nenet 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 13, 15, 17, 18, 22, 42, 43, 45, 48 të Kushtetutës dhe 116 dhe 122 të Kushtetutës në lidhje me respektimin e të drejtës për të zgjedhur të parashikuar në KEDNJ, në protokollin shtesë nr.1 të saj. Nene (norma) dhe parime të cilat janë shkelur nga veprimtaria e kësaj force politike e cila nuk ekzistonte kur u regjistruar në KQZ dhe mori pjesë në zgjedhje në mënyrë jo ligjore dhe kushtetuese. Kjo nënkupton që kërkuesi si një subjekt i posaçëm kushtetues, autoriteti i të cilit buron nga neni 109 i Kushtetutës mund të kërkoj verifikimin e veprimtarisë në kuadër të kërkesës dhe pretendimit për shkeljen e parimeve dhe të drejtave kushtetuese të cituara më parë.

Ndërkohë, është e vërtetuar në këtë çështje që Partia “Bindja Demokratike” është regjistruar në zgjedhje dhe emri i saj është pasqyruar në fletën e votimit përpara se ajo të ekzistonte juridikisht si parti. Pra jemi para rastit të shkeljes flagrante edhe të procesit zgjedhor dhe garancive kushtetuese për të drejtën e zgjedhjes, pasi në zgjedhje ka marr pjesë një parti e cila nuk ka qenë parti dhe që veprimtaria e saj nuk ka qenë verifikuar me vendim të formës së prerë nga gjykata sikurse parashikon ligji për “Partitë politike”.

1. MERITAT E PRANIMIT TË KËRKESËS
2. Lidhur me Mendimin e Komisionit të Venecias, ju parashtrojmë argumentet si vijojnë:

• Së pari referuar nenit 44/b Opinioni Këshillimor nga miku i gjykatës, Komisioni i Venecias nuk është i detyrueshëm për Gjykatën Kushtetuese. Për më tepër, ndërsa para kësaj gjykatë nga kërkuesi dhe pjesëmarrësit e tjerë janë parashtruar çështje të shumta kushtetuese ose çështje të cilat duhet t’i vlerësojë gjykata në këtë proces, ‘ndër të tjera’ çështjet si vijojnë:
• Kush ka më shumë rëndësi periodiciteti i zgjedhjeve, apo pluralizmi dhe legjitimiteti i tyre? Dy të fundit janë parime themelore kushtetuese.
• A ka bërë Kuvendi ndërhyrje të padrejtë tek institucionet e pavarura me rezolutën dhe a përbën kjo dhunim të parimit të ndarjes së pushtetit dhe atë të sigurisë juridike, si dhe autonomisë vendore?
• A ishte dekreti për caktimin ose ndryshimin e datës së zgjedhjeve, akt normativ kushtetues apo akt administrativ individual dhe a vlerësohet kushtetutshmëria e tij vetëm nga Gjykata Kushtetuese?
• A plotësonin zgjedhjet standardet e nenit 45 të Kushtetutës në lidhje me nenet 2,3,4,5 etj të Kushtetutës dhe Nenin 3 te Protokollit 1 të KEDNJ.
• A është garantuar në këto zgjedhje e drejta e zgjedhjes sipas parimeve të nenit 45 të Kushtetutës?
• A kanë garantuar zgjedhjet votimin të fshehtë?
• A kishte vota e votuese në këto zgjedhje ndikim në rezultatin e tyre?
• A kanë marr në proces pjesë vetëm parti të krijuara dhe që funksiononin në përputhje me nenet 9 dhe 45 të Kushtetutës?
• A e bën procesin zgjedhor jo kushtetues fakti që në të marrin pjesë parti që ekzistojnë dhe funksionojnë në kundërshtim me nenet 9 dhe 45 të Kushtetutës?
• A mundet organet e administratës publike të mos zbatojnë një dekret të detyrueshëm presidencial apo duhet që kjo çështje t’i nënshtrohet vetëm vlerësimit ligjor dhe institucional sipas Kushtetutës?
• A zbatohen garancitë e nenit 3 të Protokollit 1 të KEDNJ edhe në rastin e zgjedhjeve vendore?
• A quhen demokratike zgjedhjet kur mohohet e drejta e zgjedhjes së 85-90 apo në disa raste 95% të qytetareve që kishin pritshmëri të ligjshme që zgjedhjet do ishin me 13 tetor 2019 dhe jo më 30 qershor 2019?
• A lejohet të kërkohet kontrolli kushtetues i zgjedhjeve nga organizata jo fitimprurëse të pushtetit vendor që krijohen mbi bazën e nenit 109 të Kushtetutës?
• A ndodhemi para një rasti me interes publik që legjitimon Gjykatën ta gjykojë sipas nenit 36 të ligjit të saj organik?
• A përbënte zhvillimi i zgjedhjeve me 30 qershor 2019 kufizim proporcional sipas nenit 17 të Kushtetutës të së drejtës për të votuar dhe për tu votuar dhe në përputhje me KEDNJ?
• Cili është raporti hierarkik midis parimeve themelore kushtetuese me ato kushtetuese të zakonshme, me normat kushtetuese, konkurrueshmëria e parime me vlerat juridike dhe zgjidhja e përplasjeve të normave juridike në tërësi?
• Kur fillon dhe mbaron parimi i ligjshmërisë dhe kur fillon parimi i kushtetutshmërisë?

Kjo do të thotë që Opinioni Këshillues në rastin tonë, nuk mundet kurrsesi të diktojë qëndrimin përfundimtar të Gjykatës për këtë çështje, pasi kërkimet dhe pretendimet e kërkuesit dhe të palëve të tjera, duke përfshirë edhe vlerësimet ‘ex officio’ që mund të bëjë gjykata, tejkalojnë mendimin në fjalë.

• Mendimi Këshillues i Komisionit të Venecias, sidomos në lidhje me përgjigjen për pikën 1 është kontradiktor në përmbajtje dhe nuk merr parasysh shumë çështje kushtetuese të cilat dalin përtej pyetjes dhe përgjigjes në fjalë. Konkretisht, Komisionit i është shtruar pyetja “A mund të interpretohet neni 131, pika 1, shkronja “e”, i Kushtetutës se Gjykata Kushtetuese ka juridiksion për të vendosur për kushtetutshmërinë e procesit zgjedhor?”. Në fakt, para gjykatës nuk shtrohet çështja vetëm e procesit, pasi procesi zgjedhor është vetëm një nga pretendimet dhe kërkimet e kërkuesit, pasi midis të tjerash shtrohet së pari çështja e respektimit të neneve 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 13, 15, 17, 18, 22, 42, 43, 45, 48 të Kushtetutës dhe 116 dhe 122 të Kushtetutës në lidhje me respektimin e të drejtës për të zgjedhur të parashikuar në KEDNJ, në protokollin shtesë nr.1 të saj. Midis të tjerash, janë shkelur parimet themelore të shtetit të së drejtës, zgjedhjen e një sistemi qeverisje bazuar në një sistem zgjedhjesh të lira, të barabarta, të përgjithshme e periodike, të drejtat e dinjitetit, rendi kushtetues, etj, të parashikuar në nenin 3 të Kushtetutës, nenin 5 të Kushtetutës porsa i përket shkeljes së normave të së drejtës ndërkombëtare, parimin themelor të ndarjes së pushteteve, kufizimin e të drejtave të njeriut në mënyrë jo proporcionale, diskriminimin e disa zgjedhësve ndaj të tjerëve, parimin e funksionimit të partive politike në përputhje me parimet demokratike etj, si dhe të drejtën për të zgjedhur dhe për t’u zgjedhur të parashikuar në nenin 45 të Kushtetutës, si dhe nenin 3 të Protokollit Shtesë Nr.1 të KEDNJ. Për këto çështje dhe çështjet e tjera të sipërcituara, në pikën 1.1 të këtij dokumenti, juridiksioni i vetëm i takon vetëm Gjykatës Kushtetuese dhe askujt tjetër. Konkretisht, Pika 27 e Opinionit pranon ekzistencën e kompetencës së gjykatës, ndërkohë pika 28 e opinionit e mohon atë, por nga ana tjetër, në pikën 47 në një kontekst tjetër, por të pa ndarë nga procesi zgjedhor, Komisioni i Venecias, pranon që Gjykata Kushtetuese ka kompetencë.
• Në dallim nga Mendimi i Venecias, germa “e” e nenit 131 të Kushtetutës nuk mund të kuptohet ndryshe për Presidentin e Republikës së Shqipërisë dhe deputetëve dhe ndryshe për organet e tjera kushtetuese. Po ashtu, nuk është aspak i vërtet pretendimi i shprehur në pikat 11, 12, 12, 14, 15, 17 dhe 18 të Opinionit, pasi formulimi i kësaj germe nuk është aspak i lidhur në mënyrë shteruese me nenin 6/1 të Kushtetutës etj, por fakti është që kjo e drejtë kushtetuese e Gjykatës Kushtetuese është zgjeruar me ndryshimet e vitit 2016, duke përfshirë edhe funksionarët e organeve të parashikuara në Kushtetutë, si dhe verifikimin e zgjedhjes së tyre. Konkretisht, në variantin fillestar kjo germë formulohej si vijon: “e) çështjet që lidhen me zgjedhshmërinë dhe papajtueshmëritë në ushtrimin e funksioneve të Presidentit të Republikës dhe të deputetëve, si dhe me verifikimin e zgjedhjes së tyre”. Kjo do të thotë që në mënyrë kontradiktore ndërsa në pikën 28 të Opinionit, Komisioni thotë që: “Kompetenca e Gjykatës Kushtetuese nuk përfshin shqyrtimin e vlefshmërisë së zgjedhjeve vendore”, por në thelb komisioni injoron faktin që verifikimi i zgjedhjes së tyre nënkupton domosdoshmërish vlerësimin e mënyrës së zgjedhjes duke nënkuptuar kriteret që lidhen me ligjin material dhe procedural, por edhe parimet dhe normat kushtetuese drejtpërdrejtë të zbatueshme, si dhe respektimin ose jo të parimeve dhe normave kushtetuese duke përfshirë të drejtën për zgjedhje të lira sipas nenit 45 etj. Po ashtu, nuk është dhe nuk mund të jetë as teorikisht dhe as praktikisht e saktë në rastin konkret, përfundimi në pikën 20 që Gjykata Kushtetuese mbi organet e qeverisjes vendore ushtron kontroll vetëm në lidhje me nenin 115 të Kushtetutës, kur në fakt, ndryshimi i germës “f” të nenit 131 të Kushtetutës e bën Gjykatën Kushtetuese organin me juridiksion të vetëm për shqyrtimin e ankesave të individëve për shqyrtimin e ankesave lidhur me cenimin e të drejtave dhe lirive themelore të garantuara në Kushtetutë. Ndërkohë, me të drejtën në pikën 27 të Opinionit, Komisioni thekson:

”Edhe nëse Gjykata Kushtetuese nuk ka kompetencë mbi zgjedhjet vendore, asnjë rregull nuk duhet të përjashtohet plotësisht nga kontrolli i kushtetutshmërisë. Neni 124 i Kushtetutës, i cili e shndërron Gjykatën Kushtetuese në interpretuesin përfundimtar të Kushtetutës dhe me autoritet detyrues, mund të interpretohet si i zbatueshëm për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve mbi kushtetutshmërinë e të gjithë legjislacionit, përfshirë edhe atë në fushën zgjedhore. Komisioni i Venecias në mendimet e mëparshme (në lidhje me Gjeorgjinë) ka mbajtur qëndrimin që legjislacioni zgjedhor nuk mund të përjashtohet në tërësinë e tij nga kontrolli i kushtetutshmërisë edhe pse mund të justifikohet nga Gjykata Kushtetuese për të vlerësuar kushtetutshmërinë e legjislacionit zgjedhor gjatë periudhës para elektorale – për të ruajtur qëndrueshmërinë e legjislacionit zgjedhor. Në këtë drejtim, duhet të mbahet parasysh se zgjedhjet “e lira, të barabarta, të përgjithshme dhe periodike” janë kërkesa kushtetuese për qeverisjen sipas nenit 1 (3) të Kushtetutës.”

Ndërkohë, siç kemi parashtruar para kësaj gjykatë më parë, GJEDNJ, ka shqyrtuar shumë çështje porsa i përket nenit 3 të protokollit shtesë nr. 1 të KEDNJ dhe që nënkupton nenin 45 të Kushtetutës tonë. Po ashtu, kjo gjykatë në disa vendime kundër Shqipërisë, cilëson Gjykatën Kushtetuese, mjet ankimi efektiv përpara se të paraqitet një ankesë në kuadër të nenit 34 të KEDNJ dhe që duhet të shterohet para paraqitjes së ankesës para GJEDNJ.

Në këtë kuptim, nëse Gjykata Kushtetuese nuk paska kompetencë, gjë e cila është absurde dhe aspak e bazuar në Kushtetutë, atëherë si mund që kërkuesi në këtë proces të bëjë ankim në GJEDNJ, pa vënë në lëvizje më parë Gjykatën Kushtetuese?

Së dyti, nëse nuk është kompetente Gjykata Kushtetuese, kush është kompetente në RSH për ankesat për shkelje të neneve të sipërcituara dhe veçanërisht parimeve të shprehura në nenet 1, 2, 3, 4, 5, 7, 15 dhe 17 të Kushtetutës, si dhe nenit 45 të Kushtetutës në lidhje edhe me germën “f)” të nenit 131 të Kushtetutës?

Së treti, nëse Kodi Zgjedhor sikurse theksohet në Opinion nuk parashiko mjet ankimi ndaj vendimit të Kolegjit Zgjedhor, a është kjo gjë në përputhje me kërkesat e nenit 43 të Kushtetutës dhe a e zhvesh ky parashikim jo kushtetues i Kodit Zgjedhor, Gjykatën Kushtetuese nga kompetenca për të interpretuar përfundimisht Kushtetutën e RSH dhe për të vlerësuar ankesat për shkeljen e të drejtave dhe lirive themelore dhe për të qenë garantuesja e Kushtetutës, por edhe e normave të së drejtës ndërkombëtare të detyrueshme për RSH?

A është ky përfundim i Komisionit në kundërshtim me parimin e proporcionalitetit që e referon shpesh Komisioni në Opinionin e saj në kuptimin që imponon një devijim nga kuadri Kushtetues bazuar në një ligj sikurse Kodi Zgjedhor i cili del në bazë dhe në zbatim të vetë Kushtetutës?

Po ashtu, përse nga ana e Komisionit në këtë Opinion është anashkaluar praktika e GJEDNJ porsa i përket të drejtës për zgjedhje dhe përse kërkesa e kërkuesit është parë ngushtësisht me procesin zgjedhor dhe jo me çështje kushtetuese në tërësi që lidhen me të drejtat dhe liritë themelore kushtetuese dhe respektimin e normave të së drejtës ndërkombëtare të detyrueshme për RSH?

2. Theksojmë që Gjykata Kushtetuese sikurse edhe çdo gjykatë tjetër në respektim të parimit “Iura Novit Curia” (Gjykata e dinë ligjin) është e detyruar ta shqyrtojë kërkesën përtej kërkimeve dhe arsyetimeve të kërkuesit, duke zbatuar drejtpërdrejtë Kushtetutën, të Drejtën e Ndërkombëtare të Detyrueshme për RSH, si dhe ligjet në përputhje edhe me nenin 76 të Ligjit të saj organik etj.

Kjo nënkupton që përtej kërkimeve në objektin fillestar të kërkesës, bazuar në parashtrimet e kërkuesit dhe pjesëmarrësve dhe fakteve të tjera të cilat i ka konstatuar gjykata në këtë proces, është e detyruar midis të tjerash që sipas pikës 5 të këtij neni,  të vendosi detyrimin e ligjvënësit për të plotësuar kuadrin ligjor brenda një afati të caktuar, kur kostantohen që ka boshllëk ligjor, si rrjedhojë e të cilit kanë ardhur pasoja negative për të drejtat dhe liritë themelore të njeriut”. Kjo gjë është në një linjë edhe me Mendimin e Komisionit të Venecias në pikën 28 të tij dhe pikat 34-46, si dhe fjalia e parafundit në pikën 56 të Opinionit.

Nga ana tjetër, është fakt, që edhe Komisioni, sikurse ka vërtetuar para kësaj gjykate edhe kërkuesi, që e parimi themelor kushtetues i pluralizmit politik nuk është garantuar në këtë rast (shiko pikat 44 e në vijim), sikurse nuk është garantuar edhe e drejta për të pasur mundësi kuptimplotë zgjedhje. Pra përtej kërkimeve dhe arsyetimeve të kërkuesit dhe palëve të tjera, është fakt që e drejta kushtetuese sipas nenit 45 të Kushtetutës dhe parimet themelore kushtetuese të shprehura në nenet 1, 2, 3, 4, 5, 7, 8, 9, 15, 17, 18 etj të Kushtetutës dhe e drejta e përcaktuar në nenin 3 të Protokollit Shtesë Nr. 1 të KEDNJ, janë shkelur.

Ndërkohë, që në mënyrë aspak bindëse, në pikën 47 të Opinionit thuhet ‘midis të tjerash’ që “ka pak gjasa që të ketë konflikt midis parimi të periodicitetit të zgjedhjeve dhe të pluralizmit politik”. Në fakt i gjithë diskutimi në vetë këtë Opinion dhe vetë çështjet që parashtrohen para Gjykatës Kushtetuese, pa dyshim që shprehin një pamundësi reale për të respektuar të dy këto parime njëkohësisht në kushtet e rastit tonë në lidhje me zgjedhjet objekt i kërkesës. Duhet theksuar, që nga koha kur lindi Teoria e Pastër e së Drejtës nga babai i Konstitucionalizmit, Hans Kelzen dhe nga filozofët botëror të së drejtës sikurse Hart-i apo John Austin etj, sikurse pranohet mundësia e përplasjes midis normave juridike, pranohet që kjo gjë mund të ndodh edhe midis parimeve juridike. Në këtë pikëpamje, ekziston një hierarki e qartë midis parimeve të së drejtës në tërësi dhe atyre kushtetuese në veçanti sikurse edhe vetë hierarkia e normave, duke përfshirë hierarkinë e normave kushtetuese. Kjo do të thotë që edhe këto dy parime nuk mund të jenë të barabartë në mënyrë absolute dhe se rëndësia e tyre përcakton edhe epërsinë e tyre në rast konflikti sikurse është e qartë që një konflikt i pastër midis këtyre parimeve ekziston edhe në rastin tonë.

Në fakt, në shkencën e jurisprudencës, hierarkia e rregullave të sjellës ndërtohet sipas një rendi hierarkik me strukturë të qartë vertikale, si vijon: në krye qëndrojnë vlerat kryesore ligjore të një sistemi ligjor të cilat janë: rendi, drejtësia dhe liria.^[1] Megjithatë, duke marrë parasysh faktin se vetë vlerat ligjore janë disa lloje normash të përgjithshme themelore dhe norma kornizë mbi të cilat ndërtohet një sistemi ligjor, vlerat ligjore janë as më pak ose më shumë se ajo që kemi paraqitur tashmë si parime ligjore. Në fakt, vlera ligjore të një sistemi ligjor mund të identifikohen edhe me karakteristikat kryesore të një sistemi ligjor, si të tilla ato të përcaktojnë themelet e një sistemi ligjor dhe në këtë mënyrë, ata njëkohësisht edhe parime ligjore. Pra këto tre vlerat, prodhojnë parimet e tjera themelorë të së drejtës dhe këto të fundit prodhojnë normat juridike. Nga kjo pikëpamje një parim ligjor është përcaktuar si një standard mbizotëruese ose vendosur të standardeve të sjelljes apo gjykimi supozohet të jetë vetëm standardet e sjelljes për një shoqëri apo për të gjithë njerëzimin. Për më tepër, një parim ligjor do të kuptohet edhe si normë bazë nga e cila rrjedhin normat tjera. Ashtu si Kelzen përshkruante Kushtetutën si normë bazë, në fakt Kushtetuta do të definohet edhe si një trup i parimeve ligjore që përcaktojnë përmbajtjen dhe formën e të gjitha normat e tjera ligjore. Kjo ide është e ngjashme me përkufizimin e Joseph Raz (1972, 824 n4) që klasifikon parimet ligjore dhe rregullat ligjore si normat e përgjithshme juridike, duke e lejuar për ekzistencën edhe të normave të veçanta juridike dhe të standardeve të tjera ligjore që nuk janë normat (sepse ata nuk udhëheqin sjelljen direkt)^[2] Pavarësisht nga ndonjë diferencë të vogël, ne duhet të mbajmë në mend se të dyja si norma ligjore dhe parim ligjor janë normat ligjore, pasi që të dyja ofrojnë mënyra të standardizuara të sjelljes për subjektet e ligjit. Dallimi i vetëm të jetë e mundur do të jetë natyra e normës së sjelljes që ato ofrojnë. Në rast të parimit ligjor, norma ka një natyrë të përgjithshme dhe shërben si një standard i përgjithësuar i gjykimit për një numër të papërcaktuar rastesh dhe që nënkuptojnë zbatimin e normës së përgjithshme. Ndërkohë, në rast të sundimit ligjor, norma e sjelljes është e zbatueshme vetëm në rrethana apo për marrëdhënie të përcaktuara mirë dhe nuk mund të shërbejë për një standard të përgjithshëm i gjykimit. Kështu, parimet ligjore janë vetëm normat ligjore, por të ndryshme nga rregullat juridike, parimet janë normat me zbatim të përgjithshëm që nuk marrin në konsideratë fakte të veçanta ligjore.^[3]

Duke qenë një lloj i normave themelore, parimet ligjore përfaqësojnë konsensusin e përgjithshëm mbi rregullat themelore të shoqërisë. Ata janë një lloj i rregullave të parazgjedhura të sjelljes që nuk mund të ndryshohet me vendim të vetëm ‘ad hoc’ të ndonjë organi shtetëror, por vetëm me anë të një vendimi të marrë nga e gjithë shoqëria dhe që nuk do të ishte kundër arsyes. Nga kjo perspektivë, parimet ligjore janë rregulla të sjelljes njerëzore që vlerësoheshin si e drejtë  përpara se të shkruhej ligji.  Këto rregulla të sjelljes që ne i konsiderojmë sot si parim ishin aq të rëndësishme për njerëzimin në kohën kur njerëzit filluan të shkruajnë ligjin saqë konsiderohej e nevojshme për të shkruar ato, pasi ato ruheshin ne memorien e njerëzve (shoqërisë) dhe ato ende mësohen dhe konsiderohen nga njerëzimi si maksima ligjore nëpërmjet kujtesës kolektive. Ndërkohë, në bazë të niveleve të ndryshme të kompleksitetit njohëse, parimi ligjor mund të klasifikohen ‘inter alia’ në:  Parimet ligjore themelore. Këto parime përfaqësojnë kuptime të përgjithshme ose të përbashkëta të pranuara gjerësisht të njerëzve mbi të drejtën të kuptuara si vetëm (jus) dhe ligjit si lex. Një nga parimet bazë ligjore është ai “proporcionalitetit”. Ky parim mishëron në vetvete standarde themelore për dhënien e drejtësisë që të thotë përcakton kriterin bazë për të gjykuar mbi një konflikt të të drejtave, ajo që është në fund funksioni i vërtetë i sistemit të drejtësisë. Parimi i proporcionalitetit është një parim kyç edhe për të drejtën ndërkombëtare, ku doktrina e proporcionalitetit është një nga standardet kryesore të gjykimit.

Një tjetër dallim mes parimeve ligjore mund të bëhet në bazë teorike dhe ligjore bazuar në rëndësinë e tyre si shprehje e mbizotërimit juridik ose hierarkisë së parimeve ligjore. Siç e përmenda më lart, parimet ligjore janë thjesht norma ligjore, pasi normat janë element themelor i një sistemi ligjor. Të gjitha elementet e tjera janë derivate të normave ligjore. Si e tillë, parimi ligjor brenda vetes mund të klasifikohen më tej në kategori të ndryshme në bazë të rendit të tyre hierarkike. Nga kjo perspektivë, parimet kushtetuese si parimet themelore të të gjithë sistemit të parimeve ligjore janë burimi themelor i parimeve të tjera. Parimi të tilla janë të njohura edhe si parime themelore ligjore, pasi që ata janë normat e përgjithshme themelore mbi të cilat është ndërtuar i gjithë sistemin ligjor. Parimet kushtetuese janë parimet më të rëndësishme parimi ligjore sepse ato përcaktojnë përmbajtjen dhe kuptimin e të gjitha normave të tjera ligjore, duke përfshirë normat kushtetuese. Përderisa parimet kushtetuese janë gjithashtu burim për pjesën tjetër të normave kushtetuese, këto të fundit mund të interpretohet dhe kuptohet vetëm në kontekstin dhe në dritën e parimeve kushtetuese kryesore. Në rend të dytë janë klasifikuar parimet e zakonshme ligjore. Megjithatë, nga kjo pikëpamje normat ligjore apo ligjet janë zgjatime të normës bazë apo kushtetutës (normat), parimet ligjore janë gjithashtu edhe zgjatime të parimeve kushtetuese.

2.1 Përdorimi praktik i parimeve ligjore

Parimet ligjore janë një nga burimet më të dobishme ligjore jo duke u bazuar në masën e lartë të përdorimit të tyre, por më së shumti për rolin e tyre si standarde përgjithësuese  të përdorura për të arsyetuar mbi vlefshmërinë e burimeve të tjera të shkruara siç janë ligjet dhe aktet nënligjore. Për më tepër, parimet ligjore janë burimi i vetëm në dispozicion të ligjit për gjyqtarët kur kanë të bëjnë me marrëdhënie jo të rregulluara nga ndonjë ligj i shkruar i të drejtës pozitive. Që të Romës lashtë, gjyqtarëve nuk u lejohej të mos jepnin drejtësi bazuar në argumentin se nuk ka ligj që rregullon marrëdhëniet objekt mosmarrëveshje.

2.2 Të drejtat themelore të njeriut si parime ligjore

Të drejtat e njeriut të njohura edhe si të drejta themelore janë të drejta natyrore që natyra u ka dhënë për të gjitha qenieve njerëzore dhe janë të pandashme, të patjetërsueshme dhe të pamohueshme nga qeniet njerëzore. Të drejtat e njeriut janë me rëndësi jetike, të nevojshme dhe të domosdoshme në një shoqëri moderne, e cila pa to nuk do të jetë në gjendje të funksionojë dhe nuk mund të zhvillohet.^[4] Shoqëria njerëzore nuk do të ketë garanci se individët që hoqën dorë nga të drejtat e tyre natyrore do të vazhdojnë të gëzojnë të drejtat e tyre në organizatën që ata krijuan, të quajtur shtet, pa përcaktuar të drejtat dhe detyrimet e tyre në mes tyre dhe shtetit, si edhe midis vetë njëri tjetrin.^[5] Në të vërtetë, nocioni dominues i të drejtave të njeriut mbështetet në teorinë e të drejtave natyrore: të drejtat e njeriut janë të drejta të pandashme për individët, në bazë të natyrës së tyre si qenie njerëzore (persona moral), ato mbrojnë ato atribute dhe gjëra që janë thelbësore për një  jetë të denjë për qeniet njerëzore. Me fjalë të tjera, të drejtat e njeriut janë të drejtat që dikush i gëzon vetëm duke qenë një njeri. Prandaj, ato nënkuptojnë ‘prima facie’ detyrime të forta morale, madje edhe jashtë kufijve të shtetit.”^[6] Nga një këndvështrim tjetër, për Profesor Curtis F.J. Doebbler, të Drejtat e Njeriut janë “kërkesat kryesore që individët iu bëjnë qeverisë të tyre, legjitimiteti i të cilës është shpesh i bazuar në aftësinë e saj për të siguruar një përgjigje të përshtatshme ndaj këtyre kërkesave”^[7] Ndërkohë, nga perspektiva e jurisprudencës dhe të historisë së shtetit dhe së drejtës, të drejtat e njeriut mund të përkufizohen edhe si baza e normave të para ligjore që janë krijuar ndonjëherë nga njerëzit që nga koha e krijimit të shtetit. Kështu, të drejtat e njeriut si normat më themelore të kontratës fillestare sociale mund të konsiderohen si burimi bazë i të gjithë normave të tjera ligjore. Si pasojë e vlerës universale të të drejtave të njeriut si standarde universale gjykimi mbi vlefshmërinë e legjitimitetit të shtetit dhe gjithashtu mbi të drejtën shtetërore, të drejtat themelore të njeriut mund të konsiderohet edhe si parime themelore ligjore ‘inter alia’, për shkak se ato përcaktojnë ndaj individëve dhe qeverisë rregulla të përgjithshme të standardizuara në një mënyrë të njëjtë sikurse parimet ligjore përcaktojnë kuptimet dhe përmbajtjen e përgjithshme të normave të tjera ligjore.

Nisur nga sa më lartë, është e qartë që ndonëse Komisioni nuk ka arsyetuar, është e pashmangshme që Gjykatës Kushtetuese do të duhet ndonjëherë të refuzojë edhe zbatimin e ndonjë norme kushtetuese, kur ajo bie ndesh me normat e tjera më të rëndësishme kushtetuese, apo me parimet kushtetuese dhe kur këto të fundit bie ndesh me parimet themelore kushtetuese.

Me fjalë të tjera, Komisioni ka dështuar të arsyetojë natyrën dhe përmbajtjen e secilit parimit për të cilin i ka kërkuar Gjykata Kushtetuese mendim, si dhe nuk ka mundur të bëjë dallimin midisi tyre dhe nuk ka arsyetuar mbi mundësinë e konfliktit midis tyre, konflikt i cili në rastin konkret është tepër i qartë, pasi RSH ose duhej të respektonte periodicitetin sikurse ka bërë duke shkelur të drejtat dhe liritë themelore kushtetuese ose duhet të respektonte pluralizmin i cili në këtë rast nënkuptonte gjithçka, por jo respektim të periodicitetit. Ndërkohë, alternativa e tretë, sikurse preferon vetë Venecia të arsyetojë, do ishte të gjente të ekuilibrin midis këtyre parimeve që përsëri është parimi i proporcionalitetit si mjet krahasimi dhe njëkohësisht vlerësimi midis tyre. Vetë zbatimi i këtij parimi, do të çonte pashmangshmërisht, në përfundimin se ishte i drejtë qëndrimi i Presidentit të Republikës për të shtyrë zgjedhje në një datë tjetër brenda periudhës së dytë zgjedhore, por pa mohuar të drejtën e zgjedhjes dhe duke u përpjekur për t’u dhënë shqiptarëve një mundësi zgjedhje domethënëse dhe forcave politike për të hyrë në dialog dhe zgjidhur mosmarrëveshjet.

Sigurisht, që Komisioni t’i jepte përgjigje Gjykatës Kushtetuese, duhej që ai të kishte shërbyer vetëm si një organizëm, i cili jep mendim për çështje strikte juridike dhe kushtetuese sikurse e kërkonte rasti ynë dhe jo të përfshihej dhe të kufizohej në mendimin e tij nga diskutime dhe analiza politike sikurse ka bërë vetë Komisioni në të dy opinionet, si në këtë që lidhet me këtë rast, ashtu edhe porsa i përket të drejtës së Presidentit për të shtyrë zgjedhjet etj. Po ashtu, Nëse Komisioni do të vepronte si një organ i specializuar kushtetues nuk mund të shmangte në trajtimin e tij analizën nëse dekretet e Presidentit janë akte administrative individuale apo jo dhe nëse vlerësimi i tyre i nënshtrohet juridiksionit Kushtetues të Gjykatës Kushtetuese apo mund ta bënte edhe KQZ-ja sikurse ka bërë në rastin konkret et, si dhe çështjet e tjera të parashtruara në fillim të këtij dokumenti.

Sidoqoftë, përtej gjuhës së paqartë të përdorur nga Komisioni në këtë Opinion dhe qëndrimeve që lënë vend për më shumë sesa një kuptim, Komisioni ka konfirmuar në thelb bazueshmërinë e kërkesës së kërkuesit, pasi, ka bërë të qartë që Gjykata Kushtetuese ka juridiksion të përgjithshëm për çështjet kushtetuese duke përfshirë kompetencën për të kontrolluar kushtetutshmërinë e legjislacionit shqiptar, ka theksuar që parimi themelor kushtetues i pluralizmit nuk është respektuar në rastin konkret, ka theksuar që legjislacioni ka pasur zbrastira të cilat janë bërë shkak për shkeljen e të drejtave dhe lirive themelore të njeriut, ka lënë të hapur të vlerësohet nga vetë Gjykata Kushtetuese nëse ishte kufizimi i bërë në rastin konkret i të drejtave dhe lirive themelore të njeriut proporcional apo jo (pra i ka njohur kompetencën), ka konfirmuar që “autoritetet publike dhe partitë politike nuk kanë siguruar interesin më të lartë të votuese, shkak për këtë nuk ka qenë vetëm veprimet e tyre, por edhe mosmarrëveshjet e shumta midis tyre, të cilat shkojnë deri aty sa të gërryejnë vetë legjitimitetin e demokracisë para elektoratit”^[8].  “Për këto arsye, mbetet bashkëpërgjegjësi e autoriteteve publike dhe e të gjithë spektrit politik, rikthimi i besimit te institucionet shqiptare dhe në proceset zgjedhore. Kjo nënkupton përgjegjësinë e të gjithë aktorëve për të nxitur dialogun politik midis të gjitha forcave politike, si dhe midis institucioneve vendase sikurse është, inter alia, Komisioni Qendror i Zgjedhjeve. Kjo nënkupton, rikthimin e një mundësi zgjedhje kuptimplotë për votuesit.”^[9]

Pra me fjalë të tjera, Komisioni thekson që këto zgjedhje nuk ishin në përputhje me parimet e një sistemi demokratik dhe që riparimi i kësaj situate, kërkon ‘de facto’ dhe ‘de jure’ mbajtjen e zgjedhjeve të tjera pa vonesë për të rivendosur demokracinë dhe sovranitetin e popullit duke përfshirë edhe besimin e publikut tek institucionet dhe procesi zgjedhor në tërësi. Pra me fjalë të tjera, konfirmon pretendimet dhe pranon që si pasojë përfundimtare ndaj kërkimeve, do të ishte zhbërja e rezultatit të zgjedhjeve të 30 qershorit 2019 dhe ndërhyrja në legjislacion për të mos lejuar përsëritjen e këtij fenomeni dhe garantuar të drejtat dhe liritë themelore të njeriut në RSH.

Kërkues Shoqata e Bashkive të Shqipërisë

Përfaqësuar me prokurë të posaçme nga

Daci and Associates, Attorneys at Law

Av. Prof. Asoc. Dr. Jordan DACI