Një gërmim i ri në Turqi ka nxjerrë në dritë një gjuhë indo-europiane që më parë ishte e panjohur edhe për arkeologët. Gjuha e re u zbulua në vendin e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s në Boğazköy-Hattusha në Turqinë veri-qendrore. Ky ishte dikur kryeqyteti i Perandorisë Hitete, një nga fuqitë e mëdha të Azisë Perëndimore gjatë epokës së bronzit të vonë nga viti 1650 deri në 1200 pes. Gërmimet në Boğazköy-Hattusha kanë vazhduar për më shumë se 100 vjet nën drejtimin e ‘Arkeologjisë Gjermane Instituti pasi është një burim i pafund gjetjesh dhe informacionesh historike nga ajo periudhë. Deri tani, për shembull, janë gjetur pothuajse 30,000 pllaka balte me shkrim kuneiform. Këto pllaka – të cilat nuk janë lexuar ende të plota, sepse do të duhen shumë vite – ofrojnë informacion të pasur mbi historinë, shoqërinë, ekonominë dhe traditat fetare të hititëve dhe fqinjëve të tyre.
Fushatat arkeologjike vjetore të udhëhequra nga drejtori aktual i zonës, profesor Andreas Schachner i Departamentit të Stambollit të Institutit Arkeologjik Gjerman, vazhdojnë të shtojnë gjetjet kuneiforme. Shumica e teksteve janë shkruar në hititisht, gjuha më e vjetër indo-europiane e njohur sot dhe gjuha mbizotëruese në vend. Megjithatë, gërmimet e këtij viti sollën një surprizë. I fshehur në një tekst kulti ritual të shkruar në hititisht, u zbulua një recitim që dukej i pamundur për t’u përkthyer, derisa u zbulua se i përket një gjuhe të panjohur më parë.
Profesor Daniel Schwemer, kreu i Katedrës së Studimeve Antike të Lindjes së Afërt në Universitetin Julius-Maximilians-Universität (JMU) në Würzburg në Gjermani, është duke punuar në gjetjet kuneiforme nga gërmimet. Sipas kërkimeve të tij të filluara së fundmi, duket se teksti ritual hitit i referohet gjuhës së re afër gjuhës së tokës së Kalashmasë. Kjo është një zonë në kufirin veriperëndimor të zemrës së Hititit, ndoshta në zonën e Bolu-s ose Geredes së sotme. Zbulimi i një gjuhe tjetër në arkivat Boğazköy-Hattusha nuk ishte krejtësisht i papritur, siç shpjegon Daniel Schwemer: “Hititët ishin shumë të interesuar për regjistrimin e ritualeve në gjuhë të huaja”.
Këto tekste rituale, të shkruara nga skribët e mbretit hitit, pasqyrojnë tradita dhe mjedise të ndryshme gjuhësore anadollake, siriane dhe mesopotamiane. Ritualet japin pamje të vlefshme në peizazhet gjuhësore pak të njohura të Anadollit të Epokës së Bronzit të Vonë, ku flitej jo vetëm hititisht.
Kjo shpjegon pse tekstet kuneiforme Boğazköy-Hattusha përfshijnë gjithashtu shkrime në Luwianisht dhe Palaic, dy gjuhë të tjera anadollake-indo-evropiane të lidhura ngushtë me hititishten, si dhe Hattian, një gjuhë jo-indo-evropiane. Tani këtyre mund t’u shtojmë gjuhën Kalasma. Duke qenë i shkruar në një gjuhë të zbuluar së fundmi, teksti kalasmaik është ende kryesisht i pakuptueshëm. Kolegu i Daniel Schwemer-it, profesoresha Elisabeth Rieken nga Philipps-Universität Marburg, specialiste e gjuhëve anadollake, konfirmoi se gjuha i përket familjes së gjuhëve anadollake-indo-europiane. Sipas Rieken, pavarësisht nga afërsia gjeografike me zonën ku flitej Palaic, teksti duket se ndan më shumë karakteristika me Luwian.
Edel Strazimiri / SCAN
