Nëna, lutjet e mia nuk kishte zemër e kurajë t’i kundërshtonte…/nga romani ” DRITE NGA ERRESIRA” i Halil Teodorit

Ndërsa ajo po merrej me punët e shtëpisë, iu afrova e iu luta të shkonim për të takuar babain. Kishin kaluar ditë pa e parë dhe mua më kishte marrë malli për përqafimet e tij të ngrohta, për puthjet e tij atërore, për përkëdheljet e tij, që donin të më jepnin kurajë e forcë që të bëhesha burrë. Kisha kaq shumë mall për të sa gati sa s’po më vërshonin lotët rrëke. Ndërsa i lutesha nënës, mendoja se si do të sulesha drejt tij e të rrokeshim në një përqafim përplot me dashuri.

Nëna, lutjet e mia nuk kishte zemër e kurajë t’i kundërshtonte.

Mbas disa ditësh gjeti kohën e përshtatshme dhe vendosi të shkonim për të takuar babain atje, ku ai vuante dënimin.

Atë natë pothuajse nuk fjetëm.

Madje, as nuk e mbaj mend se kur më zuri gjumi. Qëndrova gjatë duke u përpëlitur nëpër rroba dhe duke përfytyruar skenën e përmallshme të takimit me babain.

Përpara syve më kalonte gjithçka, që nga rruga e mbërritjes dhe hollësitë e takimit, por edhe kthimi i trishtuar duke e lënë njeriun e dashur në ferr.

Nëna u muar gjatë me përgatitjen e gatimeve dhe ushqimeve që do t’i çonim babit.

Morëm me vete trasta me bukë, fruta të thata, gjalpë, djathë, vezë të ziera e të skuqura, shishe me kos, batanije, çarçafë e çfarë nuk morëm.

Lamë shtëpinë kur dielli ende ishte strukur mes maleve dhe nata rrinte pezull mbi çatitë e shtëpive dhe mbi gjithçka tjetër që rrethrrotullohej për nga shtëpia jonë. Dolëm në rrugën kryesore, që nuk ishte larg nga shtëpia, ku do të prisnim të kalonin makina të rastit. Të tilla quheshin makinat, që punonin në transport mallrash dhe gjithnjë në rrugën e kthimit transportonin njerëz. I tillë ishte sistemi i udhëtimit nga një vend në tjetrin asokohe. Bëhet fjalë për zonat malore, ku ende nuk kishte hyrë sistemi i autobusëve të linjave ndërqytetëse, shërbim, që kryesisht ishte i vendosur për qytetet e mëdha e që natyrisht as që bëhej fjalë të plotësonte nevojat e shumta të njerëzve.

Bashkë me nënën e trastat u ulëm pranë një çezme duke pritur të udhëtonim drejt kampit. Ishim ngarkuar aq shumë saqë kur dolëm në rrugë na u duk vetja si endacakë, pa shtëpi e katandi.

E kam urryer gjithmonë varfërinë edhe tani vazhdoj ta urrej si një nga plagët më të rënda dhe dhimbjet më të thella, që lënë gjurmë gjatë në kujtesën e njeriut dhe plagë në shpirtin e tij. Asokohe, dukej qartë se jo gjithçka shkonte si më parë, mungesa e babait kishte sjellë ndikim negativ sidomos në ushqimin tonë e mirëmbajtjen e shtëpisë. Nëna megjithëse përpiqej me mish e me shpirt që të mos na mungonte asgjë në familje, e kishte të pamundur të plotësonte mungesën e tij fizike e shpirtërore.

Me një fjalë vështirësitë tona ekonomike ishin një e vërtetë e pamohueshme.

Pritëm gjatë, shumë gjatë. Padurimi për të takuar babain dhe koha e gjatë që prej nisjes, më ishin kthyer në një mërzi rraskapitëse në ato çaste pritjeje, sepse ishte vërtet një pritje shumë e gjatë.

Më në fund, një makinë u shfaq në horizontin malor. Menjëherë harrova pritjen, mërzinë, e gati sa nuk po fluturoja nga gëzimi. Ajo makinë mu duk si një mjet që të siguron rrugën për në një vend të mrekullueshëm, vend që mund të lind, vetëm në përralla.

Nuk mund ta harroj aq lehtë, më kujtohet edhe sot, sikur më rishfaqet si fragment i një filmi të kahershëm. Shoferi i makinës me të cilin do të udhëtonim quhej Mul Daci, njeri jashtëzakonisht i mirë. E kam të vështirë të bëj përcaktime të tilla kategorike për njerëzit, por ai ishte vërtet një njeri, që i kishte shokët të rrallë.

Ishte një burrë pak i moshuar. Në kokë mbante një kapele lëkure.

– Mos u mërzisni, – tha ai.

I shqiptoi kaq ngrohtë e miqësisht këto fjalë!

– Ka vend për të gjithë në makinën time, – tha ai dhe zbriti të mbushte një shishe me ujë.

Lau fytyrën në ujin e kristaltë të atij burimi. Ai kishte një portret burrëror e të ashpër, por që rrezatonte mirësi që i buronte nga sytë që i shkëlqenin nga zgavrat e thella të kafkës, nuk do ta harroj kurrë!

Mbushi shishen me ujë dhe nisi të pinte në të, pa i përpjekur buzët e tij me ato të shishes.

Nuk ishim vetëm ne që prisnim për të udhëtuar me atë kamion. Kishte edhe të tjerë që halle dhe detyrime të ndryshme i kishin dëbuar që pa zbardhur dita nga shtëpitë e tyre.

Nuk vonuam dhe të gjithë zunë vend në karrocerinë e kamionit, i cili u mbush përplot. Mulja, shoferi, siç thoshin njerëzit, që udhëtonin bashkë me ne, u gjendej pasagjerëve në raste shumë të vështira, sepse, transporti i udhëtarëve ishte thuajse i pamundur.

Nevojat e shumta përballoheshin vetëm nga makinat që transportonin rërë, zhavorr dhe mallra të tjera ndërtimore. Mjete të tjera as që bëhej fjalë.

Disa nga bashkudhëtarët ishin ulur sipër zhavorrit, kurse unë dhe nëna u ulëm sipër një gome makine, që mbahej lidhur në karroceri me zinxhirë të trashë, gomë e cila mbahej rëndom nga të gjithë shoferët si rezervë, sepse rrugëve të gjata lindte nevoja e ndërrimit të gomës nga vetë shoferët, të cilët e dinin se një defekt i tillë mund tu kushtonte orë të tëra në mes të rrugës deri në kalimin rastësor të ndonjë makine tjetër transporti.

Mbasi udhëtuam disa kilometra, nuk mbaj mend sa, por ecëm shumë, shoferi ndali makinën dhe unë pashë se pasagjerët, që zbrisnin në destinacionin e tyre gërmonin nëpër xhepa për lekët që do të paguanin shërbimin e udhëtimit.

Zbritëm dhe ne, jo se kishim mbërritur, por se deri këtu mund të shkonte kamioni që na kishte sjellë nga shtëpia. Duhej të merrnim një tjetër mjet për të vijuar rrugën.

* * *

Pas afro gjysmë ore morëm një makinë tjetër, e cila transportonte mineral nga kampi, mineral që nxirrej nga të burgosurit e shumtë që gjendeshin atje.

Kampi, ngjante si një ishull ferri, që kishte ngulur kthetrat e tij të zeza mes maleve.

Sipër kampit dukej qartë porsi një hark ngjyrë të murrmë në të gjelbër, kurora e një mali me pisha.

Përballë kampit, në anën veriore të tij ngrihej si një përbindësh natyror, që ndërsen me madhështi dhe frikë ngado një mal i lartë dhe i zhveshur.

Diku në gjoksin e tij të stërmadh, si mbi gjoksin e një jehone të frikshme ishte shkruar me shkronja të mëdha formësuar me gurë dhe lyer me gëlqere: “POPULL – PARTI – ENVER”.

Ishte një parullë që shihej çdo ditë, çdo çast nga të burgosurit, tamam si një trini tmerri dhe ndëshkimi makabër. Ishte ai trinom i shkruar me punë vullnetare nga vullnete të ndrydhura dhe shpirtra të lënduar njerëzish, të cilave u ishte premtuar parajsa dhe ishin të detyruar të përjetonin rrethin e flakëve të ferrit komunist. Këto parulla kishin mbushur anë e këndë shpatet e maleve e kodrave. Gjithkund, ku mund të shkruhej dhe nga ku mund të kishte një rreze sa më të gjerë shikimi, Enveri nuk mungonte. Kjo fjalë dhe ky emër ishin bërë si një nga kryemotivet e një shoqërie, që gjeneronte vullnete pozitive nga frika dhe paniku i një tmerri pafund, që kanoste çdo çast, këdo që guxonte të mendonte dhe të vepronte ndryshe nga sa mendonte dhe vepronte partia dhe shoku Enver.

Para se të shkonim te kampi kaluam një kthesë rruge të vështirë, ku shoferi filloi ta manovronte me ngadalë makinën. Ngrita kokën dhe pashë drejt humnerës ku shtrihej si një kafshë e plagosur qyteti i minatorëve. Tarracat e izoluara me zift i jepnin qytetit pamjen e një përroi të zymtë ku pluskonin njolla të zeza.

Kampi ishte strukur në mes të malit të zhveshur. Nga atje, zemrës së malit i shkuleshin nga duart e të burgosurve tonelata mineral që, ishin një nga pasuritë më të mëdha, shijen e të cilës mund ta kumtonte slogani “Minerali çan bllokadën”.

Nuk isha në gjendje të përcaktoja lartësinë ku ishte ndërtuar kampi, por në çastin kur po përgatiteshim të zbrisnim nga makina, mbaj mend se njerëzit që lëviznin brenda telave me gjemba të kampit dukeshin si milingona. E them këtë sepse duhej të tregoheshe shumë i kujdesshëm për t’i parë, jo vetëm se ishin larg nga vendi ku ne ndaluam, por edhe se kishin një veshje karakteristike ngjyrë kafe, që i përshtatej edhe koloritit të errët të asaj, që vuanin dhe vendit ku ishin përqendruar.

Kampi rrethohej me gardh të lartë telash me gjemba, mure shumë të larta dhe kulla vendvrojtimi dhe ruajtjeje, që ngjanin me fanarët, që u lajmërojnë bregun anijeve natën. Këto përbindësha prej hekuri dhe betoni, që quheshin kulla vrojtimi, nga ku fare lehtë çdonjëri që guxonte të kapërcente gardhin mund ta paguante me jetë, shtriheshin çdo njëqind metra. Ushtarët e armatosur deri në dhëmbë, përpinin me shikimin e syve dhe të tytës së armës çdo centimetër.

Në përgjithësi, jo vetëm kampi ku vuante dënimin babai, por edhe kampet e tjera iu ngjanin stallave të lopëve që kishte filluar të ngrinte kooperativa, me një ndryshim, se stallat mbuloheshin me kashtë gruri, ndërsa ato ishin të mbuluara me llamarina ngjyre kafeje.

Shumë fate njerëzore gremisnin rininë e tyre, lirinë e tyre, jetën e tyre e gjithçka njerëzore brenda kësaj guaske hekur-betoni, zjarri dhe paniku.

Megjithëse autoritetet ishin përpjekur të mos e zymtësonin deri në teskajshmëri këtë ferr, duke e kthyer atë në një qytet të fateve të vrara, përsëri ai të kallte datën. Seç lëshonte një hije trishtimi, që ngjante me pamjen që ka një shtëpi ku ka ndodhur një gjëmë dhe nga ku hyjnë e dalin pa pushim njerëz me të zeza, si fluturimi i korbave mbi një qiell jo më pak të ngrysur e të zi se vetë ata.

Ishte shumë e vështirë të mendoje se si mund të ndjeheshin banorët e një qyteti burg, që vrojtoheshin pa pushim nga tyta, që ishin gati të villnin zjarr dhe të mblidhnin vdekje.

Të veshur si mos më keq, siluetat e tyre lëkundeshin si purteku mbi rrëkenë e ujit. Lodhja dhe drobitja lexohej qartë në lëvizjet e tyre të ngathta, fytyrat e kallajisura nga bloza e nëntokës dhe e vuajtjes. Pra, këta ishin banorët e nëntokës, banorët e mungesës së lirisë, banorët e një shteti, që festonte fitoret dhe arritjet fantazmë. Këta ishin ata, që u nxihej jeta e tyre që të zbardhnin faqen e katrantë të pushtetit diktatorial, që lartësonte madhështinë e tij mbi rraskapitjen e jetëve të pafajshme dhe gremisjen e ëndrrave të pas luftës të mijëra familjeve për një jetë më të mirë. Këta ishin jo vetëm të burgosurit e lirisë së tyre, por ishin edhe të burgosurit e pafund të tmerrit të jetës së tyre. Për ta, gjithçka kishte marrë fund dhe pritej t’iu vihej kapaku brenda këtyre mureve hekuri e betoni, telash me gjemba e tyta armësh. Por, edhe shpresa gjallonte si një diamant mbi këtë katran, që hapërdahej frikëndjellës si lajmëtar tmerri.

Pra, ky ishte vendi ku vuante heqjen e lirisë babai im i dashur. Këtu zbardhte dhe ngryste ditët dhe netët e gjata larg familjes, larg fëmijëve, larg gruas e larg njerëzve.

Nuk e dija se për çfarë dhe përse ishte dënuar ai. Por, një gjë ishte e vërtetë, dhe isha i bindur se ai po vuante një dënim të pamerituar. Ai s’kishte vrarë, s’kishte masakruar, s’kishte torturuar, s’kishte vjedhur, s’kishte shkelur asnjë nga parimet morale dhe njerëzore. Ai ishte në këtë skëterrë të frikshme dhe të kobshme për mëkatin e vetëm se: nuk ishte bërë palë e atij absurdi, atij monstruoziteti, atij kanibalizmi, që komunizmi donte të kthente në sistem. Ai ishte aty, për të mbrojtur të paprekura, të shenjta dhe qiellore gjithçka që ishte e virtytshme, dhe njerëzore. Ai ishte aty sepse e quante të padrejtë atë që po u kanosej shqiptarëve dhe Shqipërisë nga ora në orë, nga dita në ditë, nga muaji në muaj, nga viti në vit. Asaj Shqipërie, që iu desh ta fitonin me gjak e sakrifica të parët tanë, për të na e lënë amanet.

* * *

Në hyrje të kampit zbritëm nga makina bashkë me disa të tjerë, të cilët ashtu si ne shkonin të takonin të afërmit e tyre, që vuanin dënimin në këtë kamp-burg-minierë.

Makina, pasi ne zbritëm u drejtua nga dera, në hyrje të së cilës qëndronte porsi një shtatore e frikshme një polic i armatosur.

Policë të tjerë, që vërshuan nga vendi i rojës kontrolluan makinën deri në imtësi dhe më pas e lejuan të futej brenda. Siç dukej, ajo shkonte të ngarkohej me mineral në dalje të galerive, atje ku pirgje minerali iu ngjanin maleve të vogla që iu bënin karshillëk gjigantëve të natyrës. Nuk zgjati shumë dhe një tjetër makinë e ngarkuar me mineral u duk të dilte nga hyrja e kampit. Policët edhe këtë e ndaluan duke e kontrolluar me kujdes. Si fëmijë po ndiqja me kujdes, ashtu si në një film, të gjitha veprimet e tyre. Kontrolluan te rrotat, sipër në karroceri e në rimorkio, në motor, madje urdhëruan edhe shoferin të zbriste nga makina dhe t’i nënshtrohej një kontrolli.

Kontrolli ishte aq i rreptë sa të thoshe se këtyre s’u shpëton asgjë. Mbi mineral policët shponin me bajonetat e armëve.

Sakaq, përsëri hodha vështrimin nga kampi ku lëviznin të burgosurit dhe një herë mendja më tha se mund të dalloja babin, por ishte e pamundur.

Zbritëm disa metra më në thellësi të portës kryesore, në një rrugicë, që rrethohej me hekura, natyrisht pas një kontrolli të imtësishëm të gjithçkaje që kishim sjellë për babain. Ashtu, të ngarkuar u gjendëm përballë derës hyrëse ku përnjëherësh shfaqej shtatorja e një ushtari roje të armatosur me armë dhe me një vrenjtje si moti në piskun e dimrit. Një oficer policie, që duhej të ishte dhe oficeri i rojës kapardisej bashkë me një tufë çelësash, që i vareshin përmbas të ndenjurave.

Që në çastin e parë që i pashë, përnjëherësh më rifreskuan kujtesën duke më përcjellë përmes tyre gardianët e filmave. Kaluam sërish një kontroll të imtësishëm. Pas portës, që mbahej nga një ushtar dhe një oficer vinte tjetër portë, pas saj sërish një tjetër. Nuk kisha parë dhe kaluar kaq shumë porta dhe kaq tendosje me ushtarë, oficerë, armë, çehre të zymta si dhe sy zhbirues.

Dhe më në fund, gjendeshim para një ndërtese njëkatëshe. Atje, të gjithë ishin vendosur në radhë. Asnjë zë nuk dëgjohej. Asnjë pëshpërimë nuk luhatej me ajrin dhe fytyrat e vrerosura të asaj pranie gardianësh dhe ushtarësh që kundronin plot urrejtje thuajse edhe për ne, sepse ishim pjesë e asaj armiqësie të cilës i druheshin të gjithë. Madje, edhe një fëmijë për ta ishte një armik, vetëm e vetëm se ai ishte biri i një prindi, i cili për të mbrojtur nderin, fytyrën, personalitetin si dhe sakrificat e tij e të bashkëluftëtarëve të tij, kishte përfunduar pas hekurave sikur të kishte bërë krimin më të rëndë.

Krimi më i rëndë i atij regjimi nuk ishin vetëm vrasjet, vjedhjet, sabotimi, tradhtia e atdheut e dezertimi, por edhe ata, që kishin harruar se liria e fjalës, liria e mendimit në një shtet diktatorial ndalohej me ligj si armiqësi ndaj idealeve komuniste, ndaj parajsës së propaganduar nga Enver Hoxha.

Na u desh kohë sa të kalonim sërish kontrollin e policisë, që me sa dukej ishte i fundit. Nuk mund ta shlyej askurrë nga kujtesa kontrollet e panumërta.

Nën emrin kontroll ata copëtuan gjithçka ushqimore që kishim sjellë për babanë. Për ta, në gjithçka mund të fshihej rreziku. Madje, mund të them se kjo u ishte kthyer në një fobi. Ndërsa ata bënin fije-fije të gjitha ushqimet, unë po vrisja mendjen se përse nëna kishte sjellë kaq shumë ushqime kur në shtëpi, e nesërmja do të ishte e vështirë për t’u përballuar në ata kufij varfërie ku gjendej familja pas burgosjes së babait. Gjithsesi, unë u përpoqa t’i jap të drejtë. Ne ishim gati të jepnim edhe shpirtin për babain, i cili përveçse vuante mungesën tonë, vuante edhe jetën e skëterrtë në burg. E përse???

Heshtja vazhdonte të mbretëronte në radhët e njerëzve, që kishin ardhur për të takuar kush djalin, vëllanë, fëmijën, bashkëshortin, babanë. Rrinim ashtu të tulatur në guaskën e atij paniku, sikur donim t’i ruheshim diçkaje, e cila mund të shpërthente nga çasti në çast.

Pasi përfunduam me kontrollin na futën në një dhomë, që duhej të ishte e takimeve me të burgosurit.

Në atë dhomë-bunker gjendeshin dy stola të gjatë dërrase të punuara keq si dhe një tryezë. Në tavan varej një llambë me voltazh të ulët.

Ndërsa po prisnim të takoheshim me babain vura re se jashtë u mblodhën një varg i gjatë të burgosurish në radhë për të mbushur ujë. Nga vrima e çarë e një tubi ata mbushnin pagurët e tyre. Pas afro tre çerekë ore vendi ku më parë ishin vendosur në rresht të burgosurit, ishte boshatisur. Me sa dukej kishte ardhur ora e shterimit të ujit.

Ndërsa ne, ishim ulur në këta stola dhe kishim radhën të takonim babain, të tjerët prisnin sa të mbaronim ne. Ishte shumë emocionuese. Edhe sot me kalon përpara syve ai çast si negativi i një filmi të vjetër bardh e zi.

Kur babai u shfaq te hyrja e dhomës së takimeve familjare në fytyrën e tij të bronztë iu ravijëzua një buzëqeshje sa shndritëse aq dhe e vrenjtur. Mu duk se kishte ndryshuar, ishte dobësuar shumë. Rrobat ngjyrë kafeje të burgut sikur i jepnin një pamje mjerane atij njeriu, që mbahej mend në gjithë krahinën si një burrë vigan, i hijshëm dhe plot gjallëri.

Më mori në krah dhe më përqafoi fort, shumë fort. Më shtrëngonte dhe më mbulonte me një furi të pandalshme puthjesh. E ndieja ngrohtësinë e tij aq shumë të munguar, forca e tij prej engjëlli mbrojtës ndjeva të më përshkonte gjithë trupin.

Bushi, qenke rritur, qenke bërë burrë. Ishin këto fjalë që shqiptoi im atë në këtë atmosferë gëzimi dhe malli.

Takoi dhe nënën, që shpërtheu në lot. Ishin lot gëzimi dhe hidhërimi. Ajo, e ndjente mungesën e tij më shumë se unë. Nëna më shumë se askush tjetër kishte humbur shumëçka me burgosjen e tij, po përjetonte një vetmi rraskapitëse, një sfidë të rëndë për supet e saj. Kishte mbetur e vetme, në mëshirën e fatit, si një marinar në një varkë pa rrema, në një det të zemëruar.

Qëndruam me babain rreth një orë. Aq ishte minutazhi i të gjitha takimeve familjare me të afërmit, që vuanin dënimin. Ishin rregulla dhe në asnjë rast, autoritetet e burgut nuk bënin përjashtime. Kishte ardhur fundi i atij takimi kaq shumë të dëshiruar me babain. Nga shtatorja gri në të zezë e policit, që rrinte ngulur në hyrje të dhomës së takimeve si një orendi, u pa sikur ai shkëmb u shformua teksa shqipëroi fjalët: takimi mbaroi. Ndjeva shumë mall! As unë, as nëna nuk i mbajtëm dot lotët në këtë ndarje. Nuk doja ta besoja se babai do të rikthehej në punën e tij rraskapitëse, në dhomën e tij të errët, në jetën e tij të mungesës të lirisë dhe ferrin e atij vendi që i ngjante një varri të hapur. Nuk doja ti besoja vetes se do të largohesha me nënën, duke i kthyer shpinën babait. Ai nuk do të vinte me ne. Ne, nuk mund të qëndronim me të.