Kur lajmi për vdekjen e Henry Kissinger u përhap këtë javë, shumë ish-liderë botërorë dhanë përshtypjet e tyre. Ish-presidenti i SHBA-së Xhorxh W Bush tha se SHBA-ja “kishte humbur një nga zërat më të besueshëm dhe më të veçantë në çështjet e jashtme”.
Ish-kryeministri i Mbretërisë së Bashkuar Tony Blair e përshkroi ish-sekretarin amerikan të shtetit si një artist të diplomacisë, i cili ishte i motivuar nga “një dashuri e vërtetë për botën e lirë dhe nevoja për ta mbrojtur atë”. Boris Johnson e quajti Kissingerin “një gjigant të diplomacisë dhe strategjisë – dhe paqebërjes”.
Por paqebërësi nuk është një term që ka të ngjarë të dëgjoni shumë në Kamboxhia të përdorin kur përshkruan Henry Kissinger. Gjatë Luftës së Vietnamit, Kissinger dhe presidenti i atëhershëm Richard Nixon urdhëruan bombardime klandestine në Kamboxhia neutrale, në një përpjekje për të larguar forcat e Viet Kongut në lindje të vendit.
Në total, SHBA hodhi më shumë se 2 milion ton bomba në Kamboxhia nga 1965-1973. Për kontekstin, aleatët hodhën pak më shumë se 2 milion ton bomba gjatë gjithë Luftës së Dytë Botërore, duke përfshirë bombat që goditën Hiroshimën dhe Nagasaki. Kissinger pohoi se bombardimi kishte për qëllim ushtrinë vietnameze brenda Kamboxhias, jo vetë vendin.
Vorng Chhut, 76 vjeç, nuk e kishte dëgjuar kurrë emrin Henry Kissinger kur bombat filluan të binin në fshatin e tij në provincën Svay Rieng, pranë kufirit vietnamez.
“Asgjë nuk mbeti, as bambutë. Njerëzit shpëtuan, ndërsa ata që qëndruan në fshat vdiqën”, tha ai. “Shumë njerëz vdiqën, nuk mund t’i numëroj të gjithë emrat. Trupat mbesnin aty dhe kur bëhej qetësi, njerëzit vinin dhe i varrosnin kufomat”. Një raport i Universitetit Yale të vitit 2006, “Bombat mbi Kamboxhia”, deklaroi se “Kamboxhia mund të jetë vendi më i bombarduar në histori”.
Një raport i Pentagonit i lëshuar në 1973 thoshte se “Kissinger miratoi secilin nga 3875 sulmet e bombardimeve në Kamboxhia në 1969 dhe 1970”, si dhe “metodat për t’i mbajtur ato jashtë gazetave”. “Është një urdhër, duhet bërë. Çdo gjë që fluturon, në çdo gjë që lëviz”, i tha Kissinger një deputeti në vitin 1970, sipas transkripteve të deklasifikuara të bisedave të tij telefonike. Numri i njerëzve të vrarë nga ato bomba nuk dihet, por vlerësimet variojnë nga 50,000 deri në 150,000.
Një nga incidentet më famëkeqe ishte bombardimi aksidental i qytetit të vogël të Neak Luong, ku të paktën 137 kamboxhianë u vranë dhe 268 të tjerë u plagosën. Një raport i New York Times nga Sydney Schanberg, i cili më vonë u portretizua në filmin “Killing Fields”, citonte një burrë të quajtur Keo Chan, gruaja dhe 10 fëmijët e të cilit sapo ishin vrarë.
“E gjithë familja ime ka vdekur!”, thoshte ai duke qarë dhe rrahur me grusht stolin e drurit të dëmtuar. “E gjithë familja ime ka vdekur! Më bëj foto mua, më bëj foto mua! Lëri amerikanët të më shohin!”, shtoi ai. Një burrë tjetër qëndroi pranë një bombe të pashpërthyer në qytet e pyeti thjesht: “Kur do ta hiqni ju amerikanët?” Bombat e pashpërthyera amerikane mbuluan fshatrat kamboxhianë, duke gjymtuar dhe vrarë njerëz për dekadat e ardhshme. Shumë thonë gjithashtu se një tjetër pasojë e fushatës së bombardimeve të Nixon dhe Kissinger ishte se ajo ndihmoi në hapjen e rrugës për një nga gjenocidet më të këqija të shekullit të 20-të. Rreth 1.7 milion njerëz vdiqën në duart e Kmerëve të Kuq të udhëhequr nga Pol Pot midis 1975 dhe 1979, pothuajse një e katërta e popullsisë.
Para kësaj, ultra-komunistët kishin pak mbështetje, por radhët e tyre u rritën me rënien e bombave amerikane. Drejtori i operacioneve të CIA-s raportoi në vitin 1973 se forcat e Khmerëve të Kuq po “përdornin me sukses dëmtimet nga sulmet B-52 si temën kryesore të propagandës së tyre”.
Në vitin 2009, zyrtari i parë i Kmerëve të Kuq që u gjykua për krime të kryera nën sundimin e terrorit të regjimit i tha gjykatës së mbështetur nga OKB : “Z. Richard Nixon dhe Kissinger lejuan që Kmerët e Kuq të kapnin mundësitë e arta”. Kissinger gjithmonë i hodhi poshtë kritikat në lidhje me bombardimin e Kamboxhias.
“Unë thjesht doja të bëja të qartë se nuk ishte një bombardim i Kamboxhias, por ishte një bombardim i Vietnamezëve të Veriut në Kamboxhia,” tha ai në 1973. Kur ishte 90 vjeç, pretendoi se bombat u hodhën vetëm në zonat “brenda pesë miljeve nga kufiri vietnamez që ishin në thelb të papopulluara”. Elizabeth Becker, një gazetare amerikane që mbuloi fushatën e bombardimeve në 1973, tha se nuk ishte kështu. Shumë liderë botërorë e kanë lavdëruar Kissingerin, i cili ndau çmimin Nobel për paqen në vitin 1973 për rolin e tij në negocimin e përfundimit të luftës së Vietnamit dhe më vonë iu dorëzua Medalja Presidenciale e Lirisë – çmimi më i lartë civil i Amerikës. Por pakkush që ishte në Kamboxhia në vitet 1970 do ta kujtojë me dashuri trashëgiminë e tij.
Prum Hen, 70 vjeç, u detyrua të largohej nga fshati i saj kur bombat amerikane filluan të binin si shi. Ajo tha se dinte pak për Kissinger dhe ndjeu pak simpati kur u informua për vdekjen e tij. “Lëreni të vdesë sepse vrau shumë nga njerëzit tanë”, tha ajo, duke shtuar se ende ndjen pakënaqësi të thellë ndaj SHBA-së. “Ata bombarduan vendin tonë, duke vrarë shumë njerëz dhe duke i ndarë njerëzit nga fëmijët e tyre. Më vonë, Kmerët e Kuq vranë burra, gra dhe fëmijë.” Zonja Becker tha se graviteti i politikave të Kissinger në Kamboxhia nuk mund të nënvlerësohet. “Të thuash se bombardimi ishte i pasaktë… ishte çnjerëzor. Nuk është vetëm numri i njerëzve, është trashëgimia. Nuk mund ta ekzagjerosh atë që i bëri vendit.” /BBC/
