Shqipëria e përkeqësoi lirinë e medias në vitin 2023, sipas raportit të fundit të Reporterëve pa Kufi, që u publikua sot në Ditën Botërore të Medias. Vendi ynë renditet i parafundit në Europë, duke lënë pas vetëm Turqinë.
Shqipëria u rendit në vendin e 99, nga i 96-ti që ishte vitin e mëparshëm, me një përkeqësim prej tre vendesh. Shumë afër Shqipërisë është Serbia, edhe ajo me përkeqësim të lirisë së medias, duke zbritur në vendin e 98, nga 91 që ishte në raportin e mëparshëm.
Shteti, ku gazetarët janë më të lirë të shkruajnë pavarësisht presionit të qeverisë është Maqedonia e Veriut, që renditet në vendin e 36, nga i 38 që ishte më parë. Mali i Zi u rendit në vendin e 40, nga 39 vitin e mëparshëm. Këto janë të vetmet shtete të Ballkanit Perëndimor që e kanë përmirësuar lirinë e medias në 2023.
Kosova u përkeqësua, duke zbritur në vendin e 75, nga i 56-ti.
Përkeqësim të ndjeshëm shënoi dhe Bosnjë-Hercegovina, në vendin e 81, nga 64 në raportin e mëparshëm.
Turqia është shteti ku gazetarët kanë më pak liri për të shkruar, duke u renditur në vendin e 158 (nga 156 vitin e kaluar).
Liria e medias në mbarë botën po kërcënohet nga vetë njerëzit që duhet të jenë garantuesit e saj – autoritetet politike. Ky konstatim bazohet në faktin se, nga pesë treguesit e përdorur për përpilimin e renditjes, komponenti politik është ai që ka rënë më shumë, duke regjistruar një rënie mesatare globale prej 7.6 pikësh, thuhet në raport.
Sipas raportit, në botë për lirinë e medias kryesojnë shtetet nordike, përkatësisht Norvegjia, Danimarka, Suedia. Në fund të listës janë Afganistani, Siria, Eritrea.
Shqipëria, konflikt interesi midis botës së biznesit dhe asaj politike
Në Shqipëri, liria e shtypit dhe pavarësia e medias kërcënohen nga konfliktet e interesit midis botës së biznesit dhe asaj politike, një kuadër ligjor me të meta dhe rregullore partiake. Gazetarët janë viktima të akteve të frikësimit nga politikanët dhe krimi i organizuar, thuhet në raport.
Peizazhi mediatik
Mediat më me ndikim shqiptar të sektorit privat zotërohen nga një pjesë e vogël e kompanive që kanë lidhje me botën politike në sektorë shumë të rregulluar si ndërtimi. Ndërsa ka qindra media online në vend, vetëm një numër i vogël kanë një model biznesi të qëndrueshëm me financim transparent.
Konteksti politik
Gazetarët përballen me presion politik, veçanërisht gjatë zgjedhjeve. Politikanët kufizojnë pavarësinë editoriale duke politizuar rregullatorët e medias dhe duke emëruar ata që janë në krye të medias publike, siç është aleati i partisë në pushtet që u vu në krye të RTSH në 2023. Gazetarët kritikë shpesh u nënshtrohen sulmeve të krijuara për t’i diskredituar ata nga të dyja palët, qeveria dhe opozita, dhe ata kanë vështirësi në marrjen e informacionit të mbajtur nga shteti, aksesi në të cilin mund të kufizohet edhe më shumë nga një centralizim i fundit i komunikimeve qeveritare.
Kuadri ligjor
Megjithëse kushtetuta e Shqipërisë dhe angazhimet ligjore ndërkombëtare garantojnë lirinë e shtypit, mbrojtja për konfidencialitetin e burimeve është e pamjaftueshme. Ai u shpërfill veçanërisht nga sekuestrimi i materialit të gazetarit investigativ Elton Qyno në vitin 2023. Si rezultat i një vendimi të diskutueshëm të prokurorit, mediave iu ndalua mbulimi i pasojave të një sulmi kibernetik të vitit 2022 ndaj institucioneve shtetërore.
Konteksti ekonomik
Pronësia e pjesës më të madhe të peizazhit mediatik shqiptar është e përqendruar në duart e vetëm katër ose pesë kompanive. Financimi shtetëror përfaqëson një burim kryesor të të ardhurave për median, por shpërndarja e tij e errët dhe diskriminuese ngre dyshime për shitje të ndikimit.
Konteksti sociokulturor
Gazetarët që hetojnë krimin dhe korrupsionin janë veçanërisht objektiva të kërcënimeve. Gratë gazetare, të cilat përbëjnë pjesën më të madhe të profesionit, përballen me ngacmime në internet dhe në disa raste me diskriminim me bazë gjinore brenda organizatave të lajmeve, megjithëse ka pasur progres në këtë fushë. Vetëcensura është e përhapur, por mediat gjithsesi kanë krijuar një platformë për vetërregullimin etik, e para e këtij lloji në Shqipëri.
Siguria
Gazetarët që mbulojnë demonstratat dhe operacionet policore ndonjëherë janë viktima të dhunës policore. Por krimi i organizuar përfaqëson një nga kërcënimet më të mëdha për sigurinë e gazetarëve.
Megjithëse policia kohët e fundit ndërmori hapa për të hetuar sulmet kundër gazetarëve, mosndëshkimi për këto krime, i kombinuar me përpjekjet politike për të diskredituar gazetarët, ka krijuar një klimë që ka të ngjarë të inkurajojë sulme të mëtejshme. Në mars të vitit 2023, selia e Top Channel ishte shënjestër e një sulmi të paprecedentë me armë që vrau një nga rojet e tij të sigurisë.
