Nga Halil Teodori
Gjuha vjen nga grupi i gjuhëve pellazge, të folura dikur në pjesën më të madhe të gadishullit Ilirik ose (Ballkani i sotëm) plus Azia e vogël. Është gjuha e vetme e këtij grupi që përdoret ende edhe sot. Ata e konsideronin pellazg cilindo, që fliste gjuhë amtare të së cilës ishte shqipja e sotme, edhe nëse ai nuk jetonte në Iliri. Qytetërimi ilir u zhvillua në një gadishull malor shkëmbor, që futet në Detin Mesdhe nga Evropa Juglindore dhe në ishujt e thepisur, në detin afër.
Malet e bënin të vështirë udhëtimin në tokë. Njerëzit e secilës fushë dhe ishull formuan një komunitet të pavarur të quajtur një qytet-shtet. Asnjë qytet-shtet nuk kishte tokë të mjaftueshme për të mbështetur të gjithë njerëzit e saj. Komunitetet grindeshin hidhur me njëri-tjetrin, në vend që të bashkoheshin nën një qeveri kombëtare. Dardania, Dalmacia, Athina, Thrakasit, Sparta … u bënë shtetet më të famshme të antikitetit.
Gjuha shqipe është e vetmja gjuhë ku u mbështetën për të krijuar degë të familjes së gjuhëve indoevropiane. Eshtë e lidhur me gjuhët latine dhe angleze…, nga shqipja vjen prejardhja e tyre. Shumë të huaj e konsiderojnë gjuhën tonë si të vështirë por ajo është e lashtë si gjuhë dhe shumë e bukur, efektive në të folur. Tingulli i saj ishte një këndim muzikor, në vend të monotonisë të shumë gjuhëve. Me lakimet e saj të shumta, ose ndryshimet në format e fjalëve, ajo mund të shprehë ide më saktësisht sesa gjuhët më pak të lakuara. Për shembull, një folje klasike shqiptare plotësisht e zgjedhuar kishte shumë forma të ndryshme. Çdo ndryshim në formë tregoi një ndryshim në kohë, mënyrën ose llojin e veprimit, ose personin që vepron. Ndonëse gjuha jonë ka rezistuar me vështirësi, por, duhet të ketë shumë interes për studentët e anglishtes dhe të latinishtes, sepse shumë nga fjalët e tyre vijnë nga shqipja, shpesh përmes latinishtes. Fjalët shkencore nga shqipja përfshijnë: atom, biologji, botanikë, ekonomi dhe zoologji. Ndër fjalët shqipe të përdorura në arte janë: arkitektura, kritika, drama, muzika dhe poezia. Gjeografia ilire ndikoi shumë në zhvillimin e gjuhës së saj. Malet dhe gjiret e thella izoluan një grup apo një rajon nga tjetri. Për shkak të këtij izolimi, Ilirët, përdorën shumë dialekte të ndryshme para se të prezantohej shkrimi. Por dialektet mbetën të pandryshuara aq shumë sa që Ilirët e një rajoni nuk mund të kuptonin ato të një tjetri.
Shkrimet më të vjetra Pellazgo-Ilire janë poezitë epike të Homerit, Iliada dhe Odisea. Gjuha shqipe ishte gjuha e përbashkët e burrave të kulturuar të të gjitha kombeve nga viti 4.000-200 p.e.s., e derisa barbarët e kapërcyen Evropën. Ndërsa aktivitetin e vet gjuha latine e filloi 200 vjet p.e.s. Gjuha shqipe, ishte gjuha e Perandorisë Bizantine dhe mbeti në përdorim deri sa turqit pushtuan bizantinët në 1453 dhe e ndaloi me ligj përdorimin e gjuhës shqipe. Ky veprim arbitrar është bërë me vetëdije të plotë në kuadër të asimilimit të çdo gjëje që vinte nga historia jonë e zhvillimeve mbarë botërore. Pellazgët dhe më vonë Ilirët e lashtë shkruanin poezi, drama, histori dhe fjalime të cilat vështirë se ndonjë popull tjetër i çdo epoke ka shkëlqyer në bukuri, origjinalitet e larmi. Të gjitha pjesët dhe dialektet e shqipes dhanë kontributin e tyre për këtë arritje të madhe. Leximi i gjerë në letërsinë shqipe gjithmonë ka formuar bazën më të mirë për vlerësimin dhe krijimin e shkrimeve të tjera. Mendimi i filozofëve pellazgo-ilir, siç është shprehur në letërsi, ka pasur një ndikim të jashtëzakonshëm mbi shkrimtarë të tillë të mëvonshëm si Virgjili, Dante, Shekspiri, Molieri, Milton, Shelley dhe Tennyson. Këto u pasuan nga periudha mesjetare bizantine dhe nga një epokë e mëvonshme që përfshin letërsinë tonë. Homeri, 1,200 vjet p.e.s. i endi disa prej këtyre poemave në dy epope të pavdekshme, Iliada dhe Odisea. Këto epika aristokratike, të ngjashme me luftën, përfaqësojnë frymën e sundimtarëve pellazg në vitet 3.000 para Krishtit. Ato janë shkruar të gjitha në gjuhën shqipe dhe me një dialekt të gegnishtes tonë. Poetë të tjerë epikë plotësuan veprat e Homerit me aventurat e heronjve të tjerë
të Luftës së Trojës. Po kështu filozofët tanë duke filluar që nga Sokrates, Plato, Aristoteli, Plolemi e tjerë, u mbështetën tek Homeri dhe filozofia e tij e pa tjetërsueshme.
Shumica e poezive pellazgo-ilire shprehin ndjenjat e poetit mbi një ide apo ngjarje të vetme. Për shembull, Homeri dhe disa folozofë të tjerë antikë të mëvonshëm, shkruan për luftën dhe guximin, i kënduan dashurisë në të gjitha aspektet e saj.
Oratorë të kësaj epoke ishin Isokrati, Lisia, Eskini dhe Demosteni. Në filozofi, dialogët e pavdekshëm të Platonit deklaruan dhe shpjeguan mësimet e Sokratit. Aristoteli ishte i famshëm si filozof, shkencëtar dhe kritik letrar. Epoka e Aleksandrisë (Ilirisë) përfshin periudhën nga 500 deri në 146 p.e.s. Ishte një epokë e bursave dhe përhapjes së kulturës ilirike, sesa e krijimit origjinal. Aleksandri i Madhi kishte në stafin e tij të ekspeditës kundra Persisë, kryesisht redaktorë dhe kritikë. Qendra e kulturës pellazge ka qenë Bizanti ose Konstandinopoja gjatë gjithë historisë tonë, deri në vitin 1,453 kur Turqia sulmoi dhe e pushtoi Kostondinopojën. Deri në vitin 1,600 gadishulli Ballkanik e ka pasur emrin Gadishulli Ilirik. Në shekullin e 16 turqit i vunë emërtimin Ballkan që në gjuhën turke do të thotë male dhe ballkan vazhdon të njihet edhe sot.
