Kam lindur më 23. 12. 1951, në muajin e zi, të kohës së zisë, nën regjimin më të zi komunist. Më 23 shtator të vitit 1968, krye-hetuesi sadist, Llambi Gegeni, hetuesi xhahil Shyqyri Çoku dhe prokurori mizor, Thoma Tutulani, më sakatuan në Degën e Punëve të Brendshme në Shkodër, më çanë kokën, më qorruan njërin sy, më shurdhuan njërin vesh, mbasi më thyen disa brinjë, gjysmat e dhëmballëve dhe gishtin e madh të dorës së majtë, më 23 tetor 1968, më çuan në gjykatë, ku mjerani Faik Minarolli, më dha një dhjetëshe burg politik. Pasi më prenë gjysmën e dënimit, sepse isha ende minoren, gjashtëmbëdhjetëvjeçar, më 23 nëntor 1968, më shpunë në kampin politik të Repsit dhe prej atje, më 23 shtator 1970, në kampin e Spaçit, ku më 23 maj të vitit 1973, në revoltën e të dënuarve politikë, u dënuan me vdekje dhe ekzekutuan me pushkatim, katër martirë; Pal Zefi, Skënder Daja, Hajri Pashaj dhe Dervish Bejko.
Më 23 qershor 2013, humbi zgjedhjet Partia Demokratike, proces më se normal në demokracinë që mëtojmë. Por më 23 tetor 2013, Drejtori i Përgjithshëm i Qeverisë rilindase, dërgoi urdhrin Nr. 2203, datë 23.10.2013, për; Lirimin nga detyra të një punonjësi policie. Pra Providenca Hyjnore, u pleks me Providencën rilindase neokomuniste dhe, pikërisht më 23 më zëvendësuan, as më pak e as më shumë, po me ish-operativin e Sigurimit të Burgut të Burrelit. Ku do kishte më domethënëse se kaq?! Ish-i burgosuri politik, zëvendësohet nga ish-persekutori!
Autori
SHKËLQIM ABAZI
R E P S I
(Kampi i punës së detyruar)
Memuaristikë
Gjashtëqindëgramshit
(Rutina e një dite, në kampin e fjetjes)
Pas pak u rikthye; tashmë shoqërohej nga dy të tjerë, njëri prej tyre, bashkëfshatar i imi.
“Po si je, bre Avzi Nela! – më zgjati dorën bash-fshatari, mandej iu kthye të pranishmëve. – Ore shokë, Avzia s’asht burr i keq, po në anët tona, na jena të lidhun me fjalën, kush e qet, quhet besë-premë. E pra, kjo asht arsye që Avzia hesht! Apo jo Avzi”? -m’u drejtua mua.
Pa më lenë kohë t’i përgjigjesha, vazhdoi:
“Po, këtu jena para Partisë, kanë ndryshue kohët, ta marrsha, tash s’ka rezerva për atë…”!
“Dëgjo, or zotni, ti si tan fshati, e dini boll mirë, ç’kam ba dhe si kan rrjedh ujërat”! – s’e lashë të vazhdonte më tej predikimin marksist, sepse ne vrullin që kish marrë, s’i dihej ku do përfundonte. – Unë i kam than, ç’i’duhej me thanë, tash s’kam ç’shtoj ma tepri. Ç’kam dasht me ba, e bana ashiqare; tash bani ju, ç’ka keni ndër mënd m’e ba”!
“Mos, Avzi! – ai bëri një përkulje, me duart bashkuar, sikur lutej. – Më qafë paç veten, or burr”! – dhe doli pa përshëndetur.
Më pas, kur i jam rikthyer me kujtesë këtij takimi, s’kam mundur të konkludoj, në ishte i stisur apo i sinqertë, sepse në fshat atë e mbanin për burr të mirë. Po sa ma shumë gjykoj, aq ma tepër bindem, se edhe ai ishte pjesë e lojës, qoftë edhe pa e ditur.
Ky qe takimi i fundit paqësor në atë mjedis, mesa mund të quhet e tillë! Përballja mes xhelatit dhe viktimës, edhe kur xhelati të vret me pambuk. Pas kësaj më ndërruan birucë. Më futën në një kthinë të ngushtë e të gjatë, në fund të korridorit. Ishte një tip grazhdi, më i ulët nga lartësia e shtatit, me ca hallka në mur, për me lidh kuajt. Dukej, dikur do kish qenë haur.
Më vunë në brez një rrip elektricistësh, me ndënshalëse, nga ato qe përdorin për t’u lidhur pas shtyllave, kur punojnë në lartësi. Ma kaluan vidën nën kofshë në të dyja anët dhe e shtanguan pas kurrizit, ku kllaposën në hallkë një zinxhir të trashë, aq të trashë, sa me të mund të tërhiqej një tank. I kyçën me dry, ndërsa hallkën e fundit, ku varej një vjegëz, e fiksuan në mur mbi grazhd.
Më shndërruan në një farë parashutisti apo, në një kalë karroce, porse në vend të parashutës, kisha kubenë e grazhdit, ndërsa ne vend të peshave zvarritëse, muret e godinës me gjithë themele dhe disa kate mbi të. Natyrisht kjo ish pjellë fantazie, krejtësisht e papërputhshme me gjendjen ku ndodhesha, sepse në fakt, ashtu si më kishin katandisur, skelet kockë e lëkurë, s’isha i aftë për asgjë. Zaten asnjëherë s’kam qenë i shëndetshëm, por në qeli, u shkreva për ibret.
Dy ditët e para, derën e qelisë e hapnin nga dy herë për nevojat personale, në mëngjes dhe në mbrëmje. Më zgjidhnin duart dhe rripin, mandej dy police, më shtynin nga pas, gjer te dera e banjës, ngjitur me qelinë. Sapo mbaroja nevojat, më rikthenin në qeli, më kllaposnin sërish rripin dhe prangat e, riniste rituali i përditshëm, domethënë: rrotullime në lëmin tim, fund e majë kthinës, me sa lejonte gjatësia e zinxhirit.
Shpejt, pesha e zinxhirit më lodhte, ulesha si të më zinte, herë në krah dhe herë barkas. Aroma e urinës së vjetër të kafshës, që kish qenë zot i këtij hauri, përzihej më duhmën e banjos ngjitur, kështu sa prekja çimenton, më shponte hundët dhe më shkaktonte të përziera e të vjella. Nxirrja ca gromësima të athëta, por stomaku bosh, nga të pangrënët, shtërzonte, tkurrej po s’kishte ç’nxirrte jashtë.
Mëngjesin e ditës tretë, më zgjidhën si zakonisht. Mbasi bëra adetin deri në banjo, pavarësisht se s’ndjejta për nevojën e jashtëqitjes biologjike, ngaqë s’kisha ç’të nxirrja, i shfrytëzova ato pak minuta liri, për të shpirë gjymtyrët. Kur më rikthyen në qeli dhe më lidhën, derën e birucës, e lanë zgripët.
“Kanë harruar ta kyçin”, mendova atë çast, por si kaloj ndonjë orë dhe s’po kujtohej kush t’a mbyllte, u ngrita të hidhja një sy në korridor. Kurioz të shihja ç’ndodhte jashtë atij ahuri të ndyrë, harrova se isha nën zinxhirë, pa mbërritur te dera, u gjenda i kuluvarur. Vrullin ma preu rripi i mesit, që më tendosi pas, dhe njëkohësisht, më shkaktoi një prerje therëse në pjesën e nën-barkut e, të legenit.
U ri ngrita i dëshpëruar, e kuptova lojën; zinxhirin ma kishin shkurtuar edhe disa vjegëza. Kuisjet vajtimtare të hallkave, tërhoqën vëmendjen e rojës, ai u afruar qesëndima:
“Na, balo, na! – dëgjova të më shfrente pas derës. – Leh, or leh, po dhëmbë s’ke! O zagar i ndyrë, do të bëjmë zgjyrë! Pusho, se na prishe lehanë, o të ngrënça hallvanë”! – një këlbazë fluturoi drejt meje e, më ra mbi fytyrë.
Heshta…! S’doja t’i kthehesha atij rrogëtari mjeran. Kaluan ca orë. Para derës se nga mbiu një tavolinë e pistë, mbushur nSaz me bukë e me ca tasa alumini të zbuluar, që avullonin. Kapa mesazhin, synonin të më nxisnin lakminë. Kisha tri ditë pa futur gjë në gojë, zorrët më kërcisnin, goja më qe tharë dhe s’prodhonte më as sekrecione. Ndjenja e urisë, qe kthyer dominuese. “Edhe sa mund të rezistoja”?! S’e dija!
Ndihesha i pafuqishëm. Një debulesë e panjohur, po më kaplonte çdo organ jetësor. Në atë gjendje të rënduar psikike, u rreka të provoja aftësinë e memories, kujtoja vargjet e mësuara kaheri, i recitoja përmendësh. Mundohesha të thurja edhe vet ndonjë që t’iu përshtatej rrethanave. Herë ja arrija, herë jo. Gjithsesi truri, aktivizohej normalisht. Por, sapo shikimi prekte tavolinën me ushqime, gjithë vëmendja shpërqendrohej, niste demonstrata e zorrëve.
Stërmundohesha t’i shkëputesha atij realiteti e ta hidhja mendjen gjetiu, po sytë s’më bindeshin, s’isha i aftë të mposhtja instinktet shtazore,. reflekset e kondicionuara po e mposhtnin logjikën. Vetëm atëherë e kuptova metodën mizore që përdorin gabelët, për t’i detyruar arinjtë të hidhnin valle.
Kaluan dhe ca ditë. Po sa? Një Zot e di! E kisha humbur kaherë nocionin kohë, isha çorientuar totalisht. Ditë-netët e mia s’dallonin nga njëra tjetra. Herë-herë ngrihesha, i sulesha derës, si ato bishat e qorrollepsura por asnjëherë s’e mbërrita tavolinën. Pjatat sikur fluturonin në invers, drejt një horizonti, të pakapshëm nga syri njerëzor.
Gjithsesi, një dorë e padukshme i zëvendësonte gjellët me aromë pikante përditë. Erëzat që çlironin ato më gërricnin flegrat e hundës atë çast, truri zbriste në bark dhe uria shndërrohej në makth të pa suportueshëm. Përpiqesha të arsyetoja, por arsyeja ish errësuar; mbase materia gri ish përskuqur. Instinktet e mposhtën logjikën, isha gati të bëja gjithçka, vetëm të arrija të haja. Atëbotë kafsha komandonte njeriun. Bash atë çast e kuptova, ç’e shtyn shtazën të shqyej këlyshët e vet!
Urija, urija, urija…! Për ta thyer atë edhe robi u bëka njashtu! Mbërriti dita kur në banjo më shoqëruan, pa m’a shkyçur zinxhirin, por vetëm sa e hiqnin nga vjegëza mbi grrazhd dhe tamam si një shtazë të tërbuar, më tërhiqnin drejt nevojtores.
Mbase druheshin mos i shqyeja, sepse e ndjeja, isha shndërruar në bishë. Ditën kur në banjo m’u shfaq papritmas një turi i shëmtuar, me qimet kreshpëruar, me dy sy kristalor të përshkuar tej e tej, nga damarë të përskuqur, përnjëmend sy egërsire, shtanga:
“Ç’të dojë kjo bishë këtu? Pse më sheh me kaq urrejtje”? u tërhoqa mbrapsht. Instinktivisht ngrita duart të mbrohesha por edhe kafsha përkarshi, shkëmbeu po atë gjest. “Të ish trembur vallë?” Frika që shfaqi bisha, më trimëroi. Iu hakërreva, po edhe shëmbëlltyra përballë, m’u skërmit, por u mjaftua me kaq. Në çast reflektova. Gjendesha para një pasqyre. Një nënqeshje më shpëtoi padashur, që edhe shëmbëlltyra përkarshi e shkërbeu.”Si? Unë vetë paskësha qenë kafsha?! O Zot, ç’ndryshim thelbësor”!
Me përpjekje mbi-natyrale, u përqendrova mbi pasqyrë, s’po i njihja tiparet e mia. Shihja një surrat të shformuar, ca kokalla të dala, ca eshtra të konturuara dukshëm, të mveshura me një lëkurë ngjyrë dheu. Qimet e mjekrës si krifë kafshe e egërsuar, më tmerruan; sytë e ethshëm si xhama të marrë, me ca rremba ngjyrë purpuri, zhytur thellë ca zgavrave të mavijosura, më ngjethën mishtë. Përballë, rrinte në këmbë një skelet i frikshëm, një figurë groteske me mollëza e nofulla të kërcyera, me qime të përhimëta, të rëngjethura si gjemba iriqi.
“Unë të jem, vallë?! Mbase! Sidoqoftë, nëse kjo karikaturë jam vërtet Urnë, qenkam thinjur! Paskam mbaruar! O Zot i Madh, mbamë mendjen”! U luta. Ndërsa këqyrja shëmbëlltyrën në pasqyrë, u kthjellova, për gjenden pa shpresë. M’u ndërmend pse më mbanin të lidhur. Pasqyra që ndonëse e kishin vënë ball meje, për tjetër qëllim, më riktheu në botën reale. Në fakt, ky realitet i frikshëm, bëri të kundërtën e fatit që kishin parashikuar arkitektët e kësaj sajese. Zbutësit s’e kishin menduar, se mund t’a kapërceja këtë moment.
Reflektova në pak sekonda, gjendja në të cilën isha katandisur s’mund e durohej pafundësisht. Padyshim, dikur rezistenca do dobësohej dhe truri do humbte funksionin e vet logjik. Më priste një fund i tmerrshëm. M’u desh të shpikja diçka, për t’i shpëtuar këtij kurthi. Fundja, i humbur se i humbur. Atë çast vura në lojë jetën time. Dhe unë e doja jetën, me shpirt!
Mora vrull, iu vërtita me kokë syprinës së pasqyrës. Xhami krisi me rropamë, copëzat u plasën mbi çimento dhe në sqollin e banjës. Dikush u kujtua të më tërhiqte nga skaji i zinxhirit, por ish vonë; pasqyra qe thyer. Më rikthyen në qeli, ku më lidhën sërish te hallka në mur.
Ndjeva që më kullonte mbi qafë, një lëng i ngrohtë. Duket, copëzat e xhamit, më kishin shkaktuar të çara mbi lëkurë. Nisa të bërtas me sa të mundja. I përmblodha ato pak forca që më kishin mbetur dhe ulërimat dolën edhe më të thekshme. Rojet u mblodhën shpejt para derës sime. E dija, ata s’kishin kurrgjë në dorë, përveçse t’iu përçonin drejtuesve ndodhinë. Ndaj e injorova prezencën e tyre, i shtova ulërimat.
Në mëndje sajova një plan timin, që mendova ta çoja në fund.
“Hajd, po rrezikoj, s’kam ç’humb më tepër! Po qese kjo gjendje do vazhdoj gjatë, mund të përfundoj i çmendur vërtetë! Jeta është dhuratë që më ka falur i Madhi Zot! Ta provojmë!” – i dhashë kurajë vetes.
S’ua vura më veshin rojeve, po vazhdova në timen; me ulërima dhe ulërima.
Mbase të mësuar me simptomat e kësaj torture, hetuesit prisnin reagim tjetër. Mbase, s’e kishin paramenduar këtë fund.
Siç do më tregonin më pas të dënuarit që i kishin vënë në provën e zbutjes: mbas ditëve të para, uria bëhej zotëruese e ndjenjave, njeriu humbte logjikën dhe dorëzohej i shteruar, pranonte të firmoste, pa e pare ç’shkruhej mbi letër, çfarëdo dokumenti që i vinin para, sepse edhe sytë dilnin jashtë funksionit. Këto formalitete të kota, edhe pse, pa pikë vlere juridike sepse merreshin nën dhunë e presion, hetuesit i përdornin si prova autentike.
Porse ndodhte që nënshkruesi të ndërgjegjësohej për veprimin që kish bërë dhe t’i mohonte ato që kishte pranuar. Porse tashmë ishte vonë, hetuesit e kishin marrë atë që donin dhe për vazhdimësinë e mëpasshme të procesit, mohimi s’merrej parasysh. Madje, s’ish aspak e domosdoshme që deponimet të ishin patjetër të vërteta apo nëse ishin marrë jashtë vullnetit të lirë apo të dhunuar. Për ata mjaftonte vetëm fakti; të pranohej faji, pa për pasojat s’mendonte më kush.
Kish ndodhur qe këta deponues mjeranë, kur e kuptonin qorrsokakun ku ishin futur, i binin murit me kokë, hidheshin nga lartësitë në momentin që iu paraqitej rasti, pra tentonin çdo formë vetasgjësimi. Por nga ana tjetër, specialistët kriminalistë, që kishin eksperiencë të gjatë në hetuesitë intensive, për të parandaluar vet-vrasjet, rrisnin shkallën e sigurisë. Ndërmerrnin masa speciale, me mjete speciale; pra, iu vinin kaska në kokë. Me kaska të tilla, pajisnin të dënuarit me vdekje, por edhe të çmendurit.
Një të tillë, më vunë edhe mua. Pra, meqë isha ende i ndërgjegjshëm, do luaja të çmendurin. Kjo ide më lindi në çastin kur i kaskuar, s’i lija gjë mangët të marrit. Për këtë, më shërbeu përvoja. Kujtova gjestet e një të marri që e kisha njohur, në fshatin ku kisha dhënë mësim. Atë e quanin Mevlut, po shkurt e thirrnin Luti.
Ish një i marrë i pa dëmshëm, por kur të rinjtë e ngacmonin, me shprehjen: “Luti, Luti, kush ta futi”?! atëherë ai tjetërsohej krejtësisht; i çakë-rriteshin sytë, qimet i kreshpëroheshin, merrte tiparet e një bishe të tërbuar. Pastaj niste e qëllonte me çdo mjet që i zinin duart, mbi gjithçka e mbi këdo që i delte para, ato çaste ishte i papërmbajtshëm. I vetmi që mund t’a bënte zap, ishte infermieri i fshatit.
Disa herë e kisha parë Lutin në gjendje të eksituar dhe infermierin që i ndiqte me shiringë në dorë. Luti sapo shihte atë, hidhte përdhë sendin që kish kapur dhe si një qengj manar, i afrohej e priste t’i bënte injeksionin. Për këtë në fshat thoshin: “Vajti sqapi te kasapi”.
Sot, s’jam gjendje të them tamam sa vazhduan ulërimat e mia, sepse u trullosa. Rojet, duket e hëngrën rrengun tim, sepse i pashë të largoheshin nga dera dhe diçka çuçuritën në telefon. Unë edhe pse s’pushoja së thirruri, në fragmente sekonde, përgjoja ata kur flisnin.
Si shtera së bërtituri, u shtriva mbi çimento sa gjatë gjerë, me sy ngulur në boshllëk, mbi tavanin e qelisë. Rojet m’u afruan, po tashmë s’ishin vetëm, me ta erdhën edhe dy të një civil dhe tjetri ushtarak. Ushtaraku hyri drejt e në qeli dhe u përkul mbi mua, më kqyri me vëmendje, pastaj doli jashtë. Unë ende rrija në pozicionin e parë, pa lëvizur, madje edhe qerpikët s’i mbylla.
Me sforco të jashtëzakonshme, më duhej ta çoja lojën deri në fund. Po këtë herë, si rrallëherë në jetën time, fati qe në krahun tim. Civili që bisedoi me ushtarakun, u fut në birucë. Edhe ai u përkul mbi mua, po në ndryshim nga ushtaraku, më preku faqet e parruara, pastaj u kërkoi rojeve të më nxirrnin në dritë.
Më zbërthyen kollanin e mesit dhe zinxhirin, më vunë hekurat në duar, veçse jo prapa. Më plasën mbi një batanije të qelbur, më mblodhën kutullaç në formë bohçeje dhe aty ku lidhën cepat e batanijes, futën një hu në mes, më ngritën havadan dhe më transportuan diku. Po se ku? S’isha në gjendje ta përcaktoja, sepse shikimin e kisha të bllokuar.
Kur zgjidhën bohçen, e pashë veten në një dhomë të ndriçuar, mbi një tavolinë apo shtrat, s’e shquava dot. Drita e fortë mbi sy, dha efektin e projektorit natën mbi fluturat, i tërheq, po i djeg. Kështu u ndjeva edhe unë, fillimisht i hapa, po në fragment sekonde, i mbylla por edhe ashtu të mbyllur, drita depërtonte. Duket, dobësia i kish holluar qepallat si cipë qepe dhe i kishte shndërruar ato në lente transparente.
S’isha në gjendje të dalloja ç’ndodhte përreth, po ndjeja qartë njerëzit që lëvrinin e bisedonin zë ulët. Mbi kokë më qëndroi dikush, më shumë e dëgjova se e pashë, ngaqë një hije zbehu dritën e fuqishme që përshkonte qepallat e holla.
U përpoqa të hapja sytë por qe e kotë. S’di në arrita t’i hap, po një gjë them me siguri, qysh nga ajo ditë para syve më ndehet një perde që herë-herë, më verbon. Personi që rrinte mbi krye, më shkundi supin:
“Si quhesh”? M’u duk zë që diku e kisha dëgjuar. Po ku? S’po më kujtohej. Po s’gaboja, ky ish zëri i një personi që pa dyshim isha këmbyer di kund në jetë!
– Si të quajnë? – përsëdyti zëri i njohur dhe një dorë më tundi supin. – Fol, bre! – toni tashmë, u bë urdhërues. U përpoqa të mblidhja kujtimet, të sillja ndër mend persona të ndryshëm që isha këmbyer udhëve të jetës, të bashkoja fragmentet e viteve të shkuar. Kujtesa s’po funksiononte. Bëra edhe një përpjekje finale, por prapë e kotë. Isha i dërrmuar, truri kish pësuar shizmë, s’po mundja të sistemoja pelikulat e vjetra.
Ndjeva një si pickim në parakrah. Menjëherë mbas këtij pickimi, një valë afshi më zaptoi gjoksin, fillimisht në anën e zemrës, pastaj mushkëritë’ dhe valë-valë avulli më shpërtheu nga goja. Kalova në delir, m’u bë se po fluturoja mbi re. Isha zhytur në botën iluzive. Humba në hiç.
“Ore, po ky, ç’pati”?! Dëgjoja zërin e mbytur të dikujt që vinte shumë i dobët, si të dilte nga thellësia e një pusi pafund. Më freskuan fytyrën me diçka, mandej ca shuplaka m’u plasën mbi faqe. Dikush duhej të më kish hedhur ujë dhe më godiste me shpulla. E mblodha veten, po ende s’arrija të perceptoja ku ndodhesha dhe cilët kisha pranë. Për ca çaste mbretëroi heshtja, pastaj sërish lëvizje dhe zëri i njohur që bëzani:
“Hapi sytë, hej burr! Fol, si quhesh”?
“A-av-zi… Ne-la”! – shqiptova me rrokje, me gjuhën e trashur që më digjte sikur ta kisha gojën plotë, me thërrmijëza xhami.
“Si?! Si, the? Pa përsërite dhe njëherë! – ngulmoi zëri dhe ca gishta më ngritën qerpikët e rëndë plumb. – Fol bre! – urdhëroi, me ton më të lartë”.
“Avzi Nela”! – përsërita, me stërmundim të shumëfishtë.
“Ej, piciruk, hapi sytë”!
Si një goditje rrufeje, mendimi u spostua shumë vite prapa. Vetëm njëri më kish pagëzuar me këtë epitet, miku im i viteve të largëta të shkollës së mesme, Arusha e maleve. Menjëherë m’u fanitën ditët e lumtura të rinisë dhe shoku im i dhomës, tropojani kaba. Përmblodha forcat, më sforcim të jashtëzakonshëm shqita qepallat, ngula shikimin mbi atë fytyrë të gjerë. Po. U davarit dyshimi, ishte ai, Arusha e maleve! Memorie.al/ Nga Shkëlqim Abazi
