Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) ka shpallur shpërthimet e mpox e njohur dhe si lija e majmunit, në pjesë të Afrikës një emergjencë të shëndetit publik me shqetësim ndërkombëtar.
Sëmundja shumë ngjitëse, ka vrarë të paktën 450 njerëz në Republikën Demokratike të Kongos.
Çfarë është mpox dhe cilat janë simptomat?
Mpox shkaktohet nga një virus në të njëjtën familje me linë, por zakonisht është shumë më pak i dëmshëm.
Fillimisht u transmetua nga kafshët te njerëzit, por tani kalon edhe midis njerëzve.
Simptomat fillestare përfshijnë ethe, dhimbje koke, ënjtje, dhimbje shpine dhe dhimbje muskujsh.
Pasi ethet mbarojnë, mund të zhvillohet një skuqje. Shpesh fillon në fytyrë përpara se të përhapet në pjesë të tjera të trupit, më së shpeshti në pëllëmbët e duarve dhe shputat e këmbëve.
Skuqja, e cila mund të jetë jashtëzakonisht e kruar ose e dhimbshme, ndryshon dhe kalon nëpër faza të ndryshme përpara se të formojë përfundimisht një zgjebe, e cila më vonë bie. Mund të shkaktojë dhëmbëza.
Infeksioni mund të pastrohet vetë dhe zgjat nga 14 deri në 21 ditë.
Por në disa raste është fatale, veçanërisht për grupet vulnerabël duke përfshirë fëmijët e vegjël.
Në raste të rënda, lezionet mund të sulmojnë të gjithë trupin, veçanërisht gojën, sytë dhe organet gjenitale.
Në cilat vende po përhapet mpox?
Mpox është më i zakonshëm në fshatrat e largëta në pyjet tropikale të Afrikës Perëndimore dhe Qendrore, në vende të tilla si Republika Demokratike e Kongos (DR Kongo), ku është parë për shumë vite.
Në këto rajone, ka mijëra infeksione dhe qindra vdekje nga sëmundja çdo vit, me fëmijët nën 15 vjeç më të prekur.
Aktualisht ka një sërë shpërthimesh të ndryshme që ndodhin njëkohësisht, kryesisht në DRC dhe vendet fqinje.
Sëmundja është parë kohët e fundit në Burundi, Ruanda, Ugandë dhe Kenia, ku normalisht nuk është endemike.
Ekzistojnë gjerësisht dy lloje kryesore të mpox – Clade 1, e cila shpesh është më serioze, dhe Clade 2.
Virusi Clade 1, që për dekada ka shkaktuar shpërthime sporadike në DRC, po përhapet.
Disa forma të Clade 1 duket se po prekin fëmijët më shumë se të rriturit.
Ekziston gjithashtu një shqetësim i vërtetë sepse shumë njerëz të infektuar vitin e fundit kanë pasur një lloj mpox relativisht të ri dhe më të rëndë të njohur si Clade 1b.
Ekspertët thonë se ka shumë për të mësuar rreth Clade 1b, por ai mund të përhapet më lehtë, duke shkaktuar sëmundje më serioze.
Qendrat e Afrikës për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve (CDC) thonë se ka pasur më shumë se 14,500 infeksione mpox dhe mbi 450 vdekje nga mpox midis fillimit të 2024 dhe fundit të korrikut. Kjo është një rritje prej 160% e infeksioneve dhe një rritje prej 19% e vdekjeve krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit 2023.
Një emergjencë e mëparshme e shëndetit publik mpox, e shpallur në vitin 2022, u shkaktua nga Clade 2 relativisht e butë.
Ai u përhap në afro 100 vende të cilat normalisht nuk e shohin virusin, duke përfshirë disa në Evropë dhe Azi, por u vu nën kontroll duke vaksinuar grupet vulnerabël.
Si përhapet mpox?
Mpox përhapet nga personi në person përmes kontaktit të ngushtë me dikë që është i infektuar, duke përfshirë përmes seksit, kontaktit lëkurë me lëkurë dhe të folurit ose frymëmarrjes pranë personit të sëmurë.
Virusi mund të hyjë në trup përmes lëkurës së çarë, traktit respirator ose përmes syve, hundës ose gojës.
Ai gjithashtu mund të përhapet përmes prekjes së objekteve që janë kontaminuar nga virusi, si shtrati, veshjet dhe peshqirët.
Kontakti i ngushtë me kafshët e infektuara, si majmunët, minjtë dhe ketrat, është një rrugë tjetër.
Gjatë shpërthimit global në vitin 2022, virusi u përhap kryesisht përmes kontaktit seksual.
Shpërthimet aktuale në DR Kongo po nxiten nga kontakti seksual dhe nga forma të tjera të kontaktit të ngushtë.
Është gjetur në komunitete të tjera të cenueshme, duke përfshirë fëmijët e vegjël.
Kush është më i rrezikuar?
Kushdo që ka kontakt të ngushtë me dikë me simptoma mund të kapet nga virusi, duke përfshirë punonjësit e shëndetësisë dhe anëtarët e familjes.
Kontakti seksual midis të rriturve të infektuar mendohet të jetë një nga arsyet që rastet janë në rritje.
Ekspertët po studiojnë situatën për të kuptuar më shumë se kush është më i rrezikuar.
Fëmijët e vegjël mund të jenë në mesin e grupeve që janë veçanërisht të prekshëm sepse sistemi i tyre imunitar është ende në zhvillim dhe shumë në rajon kanë ushqim të dobët, duke e bërë më të vështirë luftimin e sëmundjeve.
Disa ekspertë sugjerojnë se fëmijët më të vegjël mund të jenë në rrezik për shkak të mënyrës se si luajnë dhe ndërveprojnë ngushtë me njëri-tjetrin.
Ata gjithashtu nuk do të kenë akses në vaksinën kundër lisë, e ndërprerë më shumë se katër dekada më parë, që mund t’u ofrojë të moshuarve njëfarë mbrojtjeje.
Çdokush me një sistem imunitar të dobësuar mund të jetë gjithashtu më i prirur ndaj sëmundjes dhe ekziston shqetësimi se gratë shtatzëna mund të jenë në rrezik më të madh.
Këshilla është të shmangni kontaktin e ngushtë me këdo me mpox dhe të lani duart me sapun dhe ujë nëse virusi është në komunitetin tuaj.
Ata që kanë mpox duhet të izolohen nga të tjerët derisa të gjitha lezionet e tyre të zhduken.
Prezervativët duhet të përdoren si masë paraprake kur kryeni marrëdhënie seksuale për 12 javë pas shërimit, thotë OBSH.
A ka një vaksinë mpox?
Vaksinat ekzistojnë, por vetëm njerëzit në rrezik ose që kanë qenë në kontakt të ngushtë me një person të infektuar zakonisht mund ta bëjnë atë.
Ekziston një shqetësim i vërtetë se nuk ka fonde të mjaftueshme për vaksinat për të arritur të gjithë ata që kanë nevojë.
OBSH kohët e fundit u ka kërkuar prodhuesve të ilaçeve që të paraqesin vaksinat e tyre mpox për përdorim urgjent, edhe nëse ato vaksina nuk janë miratuar zyrtarisht.
Tani që CDC e Afrikës ka shpallur një emergjencë të shëndetit publik në të gjithë kontinentin, shpresohet që qeveritë të jenë më të afta të bashkërendojnë përgjigjen e tyre dhe potencialisht të rrisin rrjedhën e furnizimeve mjekësore dhe të ndihmës në zonat e prekura.
Pa veprime globale ekziston shqetësim i vërtetë se shpërthimi aktual mund të përhapet përtej kontinentit.
