Është nëntor 1992 dhe SHBA është në kulmin e fuqisë së saj. Komunizmi është mposhtur. Muri i Berlinit është shembur. Bashkimi Sovjetik është shpërbërë dhe Rusia po përdoret si “mi laboratorik” për trajtimin e goditjeve në tregun e lirë. Liberalizimi i ekonomisë kineze ofron mundësinë për shumëkombëshet amerikane të kontraktojnë prodhimin. Ka lindur një epokë e globalizimit të dominuar nga Amerika.
Dy internacionalistë liberalë, George W. Bush dhe Bill Clinton po luftojnë për presidencën. Në fund, Clinton mposht Bushin, presidentin republikan në detyrë, sepse proteksionisti Ross Perot mori më shumë vota nga republikanët sesa nga demokratët.
Shumëçka ka ndryshuar në 32 vitet që kur Clinton u bë “bebja” e parë që hyri në Shtëpinë e Bardhë. Ndërsa amerikanët përgatiten të shkojnë në votime të martën, ata e bëjnë këtë duke ditur se vendi i tyre është ende ekonomia më e madhe në botë dhe fuqia më e fortë ushtarake. Por supremacia e saj nuk është më e pakundërshtueshme dhe rendi i ri botëror unipolar, me të cilin Bush mburrej në vitin 1991 në fund të Luftës së Parë të Gjirit, është shembur.
Në vitet 1990, flitej për një botë pa shtet, ku paratë, mallrat dhe njerëzit do të lëviznin lirshëm pa pengesa. U hoqën kontrollet mbi kapitalin. Bankat qendrore të pavarura vendosin normat e interesit. Organizata Botërore e Tregtisë do të thyente barrierat tregtare dhe do të kontrollonte sistemin tregtar global.
Por gjërat shpejt filluan të shkojnë keq dhe utopia neoliberale nuk u materializua kurrë. Lëvizja e lirë e kapitalit, së bashku me rregulloret më të pakta, çoi në një seri shkrirjesh lokale që përfundimisht u bënë globale në krizën bankare të vitit 2008. Kina u bë një ekonomi shumë më e madhe dhe më e fuqishme nga sa kishin parashikuar SHBA. OBT u tregua e paaftë për të negociuar marrëveshje të reja tregtare. Votuesit shprehën zemërimin për rritjen e ngadaltë, deindustrializimin dhe migrimin masiv. Pandemia e Covid ekspozoi brishtësinë e zinxhirëve të furnizimit global. Shteti kombëtar u rikthye, së bashku me politikat industriale aktiviste dhe proteksionizmin. Vizioni i Bushit për botën që marshonte në hap me melodinë e SHBA-së zgjati jo më shumë se një dekadë.
Samiti Brics i muajit të kaluar, i organizuar nga Vladimir Putin, ishte një shenjë e kohës. Fillimisht një grup prej 5 vendesh: Brazili, Rusia, India, Kina dhe Afrika e Jugut u takuan në Kazan duke mirëpritur 4 anëtarë të rinj me Egjiptin, Etiopinë, Iranin dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. Të paktën dhjetëra vende të tjera, përfshirë Arabinë Saudite, Turqinë dhe Indonezinë u shfaqën si vëzhgues dhe janë të interesuar t’i bashkohen klubit.
Interesi i Putinit për një Brics të zgjeruar është i lehtë për t’u kuptuar; ai dërgon një mesazh se pavarësisht sanksioneve të vendosura dhe të shtrënguara që nga pushtimi i Ukrainës dy vjet e gjysmë më parë, Rusia nuk është e izoluar.
Për momentin, ambicia e Putinit për të krijuar një monedhë Brics si një rival i dollarit amerikan nuk ka asnjë shans real për të arritur asgjë. Dollari është i qëndrueshëm dhe lehtësisht i konvertueshëm: ai nuk është nën asnjë kërcënim të menjëhershëm. As vende të tilla si India, Brazili dhe Afrika e Jugut nuk janë të gatshme të ndërpresin marrëdhëniet me SHBA-në dhe vendet e tjera perëndimore, por në vend të kësaj duan të mbajnë këmbën në të dy kampet.
Megjithatë, Kazani ishte ende i rëndësishëm për tre arsye. Së pari, tregoi se sanksionet nuk kanë çuar në kolaps të ekonomisë ruse dhe ndoshta kurrë nuk do të kenë. Kina dhe India janë klientë të gatshëm për naftën e Putinit, ndërsa ekonomia e brendshme ruse gjithashtu është treguar elastike. Ndonëse mund të jetë e vështirë për qeveritë perëndimore ta pranojnë, Rusia mund të vazhdojë të luftojë për një kohë të gjatë dhe po e fiton luftën.
Gjëja e dytë që Kazani ka demonstruar është se ekonomitë më të mëdha të tregut në zhvillim nuk janë të gatshme t’i përkulen presionit perëndimor. Kjo vlen jo vetëm për Rusinë, por edhe për Kinën, e cila ka frikë se do të mbyllet jashtë tregjeve perëndimore nga tarifat dhe kufizimet e tjera tregtare.
Nëse Donald Trump fiton të martën, ai është zotuar të vendosë një tarifë 60% për të gjitha importet kineze në SHBA, një goditje e konsiderueshme duke pasur parasysh se në vitin 2022 Kina pati një suficit tregtar prej 400 miliardë dollarësh me SHBA-në. Megjithatë, demokratët kanë mbajtur një linjë të ashpër edhe me Kinën.
Kamala Harris do t’i përmbahet qasjes më pak drakoniane, por ende të fuqishme të ndërmarrë nga Joe Biden gjatë presidencës së tij, e cila ka përfshirë tarifa 100% për automjetet elektrike kineze, ndalime investimesh dhe sanksione kundër kompanive të teknologjisë.
Pavarësisht përpjekjeve për të ribalancuar tërheqjen e modelit të saj të rritjes me konsumin e brendshëm, Kina mbetet një ekonomi e varur nga eksporti. Ajo duhet të gjejë tregje për mallrat që prodhohen nga fabrikat e saj, dhe ndërsa anëtarët e Brics nuk janë zëvendësues për vendet shumë më të pasura të Amerikës së Veriut dhe Evropës, ata përfshijnë kombet më të rëndësishme me të ardhura mesatare.
Arsyeja e fundit që Kazani ishte i rëndësishëm ishte se ai demonstroi ndikimin në rritje dhe padurimin e jugut global, i cili përbën shumicën e popullsisë së botës dhe një pjesë gjithnjë në rritje të ekonomisë globale. GDP-ja e kombinuar e vendeve të G7, SHBA, Japonia, Gjermania, Mbretëria e Bashkuar, Franca, Italia dhe Kanadaja ka rënë nga 67% në 1994 në 44% në 2022, ndërsa e Kinës është katërfishuar në 20% gjatë së njëjtës periudhë.
Rendi i ri botëror duhej të prodhonte prosperitet për të gjithë, por nuk arriti ta arrinte këtë. Sipas Bankës Botërore, përparimi në luftën kundër varfërisë globale ka ngecur si rezultat i luftërave, rritjes së borxhit, pandemisë dhe ndryshimeve klimatike. Vendet e pasura janë të paaftë ose nuk dëshirojnë t’i përgjigjen kësaj polikrize. G7 dhe perëndimi në përgjithësi veprojnë sikur janë ende po aq të fuqishëm sa ishin në vitin 1944 kur Banka Botërore dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar u krijuan nga konferenca e Bretton Woods.
Por kjo tani është një ekonomi e ndryshme globale. Pavarësisht se kush fiton garën për Shtëpinë e Bardhë, dominimi i perëndimit po sfidohet siç nuk ka qenë në 500 vitet e fundit. ©The Guardian
