Nga Margaret Thatcher *
Kur lashë detyrën (e kryeministres), në Perëndim kishte më shumë se një valë vetëkënaqësie. Lufta e Ftohtë ishte fituar pak a shumë. Dhe veçanërisht pas përfundimit të Luftës së Gjirit, biseda ishte për rendet e reja botërore dhe dividentët e paqes. Kishte një tendencë të ripërtërirë që qeveritë të besonin se mund të kalonin rrugën e tyre për të dalë nga problemet politike në vend të aftësive mbrojtëse për veprim jashtë vendit – një tendencë që është ende me ne. Për Britaninë, theksi ishte në konsensus dhe jo në konfrontim – veçanërisht në lidhje me marrëdhëniet tona me Komunitetin Evropian gjithnjë e më federalist.
Dështimi i turpshëm i Perëndimit për të parandaluar apo kthyer agresionin në ish-Jugosllavi na ka diskredituar dhe ndarë. Rusia e re tregon gjithnjë e më shumë shenja të sjelljes si Bashkimi Sovjetik i vjetër. Kultura e varësisë vazhdon të thithë gjithnjë e më shumë nga gjithnjë e më pak njerëz aktivë në fuqinë punëtore. Çfarë duhet bërë?
Më lejoni të trajtoj Europën, së pari. Si dikush që beson në Britani – identitetin dhe institucionet, historinë dhe fatin tonë – unë e kundërshtoj nocionin se duhet të pushojmë efektivisht së qeverisuri veten, pasi gjithnjë e më shumë fuqi u kalohen institucioneve europiane. Shfrytëzoj gjithashtu këtë rast për të paralajmëruar Shtetet e Bashkuara, siç kam bërë në raste të tjera, se axhenda që kanë vendosur federalistët evropianë nuk mund të ndiqet pa dëmtuar interesat amerikane dhe në fund të fundit duke rrezikuar marrëdhëniet harmonike ndërkombëtare. Vetëm duke qëndruar të bashkuar Perëndimi – domethënë Amerika dhe Evropa – mund të sigurojë që ne të jemi ndikimi dominues në çështjet globale. Dhe ky duhet të jetë qëllimi ynë. Federalistët evropianë, të cilët ende gjejnë shumë mbështetje midis politikanëve evropianë, megjithëse më pak midis popujve evropianë, synojnë të krijojnë një shtet të bashkuar të Evropës me qeverinë, monedhën, politikën e jashtme dhe forcat e tyre mbrojtëse, të cilat mund të jenë – dhe synohet të jenë – një rival i Shteteve të Bashkuara. Unë propozoj që Britania të negociojë rrugën e saj për të dalë nga aspekte të marrëveshjeve të tanishme financiare që kanë të bëjnë shumë me ne, të veprojë për të mbrojtur sovranitetin tonë parlamentar dhe ligjor, të deklarohet hapur kundër një monedhe të vetme dhe të kërkojë krijimin e një zone të tregtisë së lirë të Atlantikut të Veriut që mbulon NAFTA-n dhe BE-në, e cila do të mbështeste NATO-n dhe do të kthente proteksionizmin evropian.
Kjo çon drejtpërdrejt në çështje më të gjera ndërkombëtare – atë që unë e quaj Çrregullimi i Botës së Re. E di, ka një debat të gjallë këtu në Shtetet e Bashkuara për qëllimin e ndërhyrjeve ndërkombëtare. Kjo është ashtu siç duhet: sepse përvoja e fundit në Somali dhe ish-Jugosllavi tregon se shumë gjëra janë të gabuara. Rreziku është se një politikë tepër ambicioze, e konceptuar në vazhdën e Luftës së Gjirit dhe Luftës së Ftohtë, ka çuar në një dështim gjithëpërfshirës sa do të ketë një reagim kundër përfshirjeve ushtarake jashtë shtetit të çdo lloji.
Ndryshe nga disa konservatorë të tjerë, besoj se është e drejtë të konsultohen parimet morale, veçanërisht të drejtat e njeriut, dhe jo vetëm një pikëpamje kufizuese e interesit kombëtar kur merren vendime për ndërhyrje. Por gjithashtu besoj se edhe në rrethanat më tragjike është e nevojshme të jesh rreptësisht praktik. Në disa raste, ndoshta si Somalia, ndërhyrja e jashtme mund të arrijë kur kryhet nga shtetet, dhe gjëja më e mirë është të presësh derisa të arrihen kushtet në nivel lokal për punë humanitare nga agjencitë ndërkombëtare.
Por në raste të tjera – mendoj mbi të gjitha të Bosnjës – parimet morale përkojnë me interesa më të gjera gjeopolitike dhe mund të zbatohen me mjete efektive ushtarake. Ne duhet dhe mund ta ndalonim agresorin serb në vitin 1991 në Kroaci dhe në 1992 në Bosnje përpara se situata të dilte jashtë kontrollit. Kam qenë gjithmonë kundër dërgimit të trupave tokësore dhe në favor të heqjes së embargos së armëve ndaj Kroacisë dhe Bosnjës, furnizimit të tyre me armë, dhe përdorimit të fuqisë ajrore masive për të detyruar serbët të respektojnë Rezolutat e Kombeve të Bashkuara në lidhje me mbrojtjen dhe sigurimin e civilëve. Kjo është politika të cilës ne duhet t’i kthehemi – edhe pse ndoshta me një rol më të madh për forcat tokësore në afat të shkurtër, kryesisht për të mbrojtur njerëzit tanë në terren.
Një gabim tjetër i internacionalizmit të rremë që ka bërë kaq shumë dëm është tendenca për të nënçmuar kombet, kombësinë dhe sovranitetin kombëtar. Nacionalizmi, për sa kohë që shoqërohet me demokraci dhe respekt për të drejtat e njeriut, është përgjithësisht një forcë për stabilitet të qëndrueshëm dhe fleksibël në çështjet botërore. Pa shtete të forta kombëtare, diktatorët dhe agresorët nuk mund të mposhten. Dita e perandorive shumëkombëshe ka perënduar. Nuk ka shumë rrezik në përpjekjen për t’i rikrijuar ato – qoftë në një super-shtet evropian apo në një perandori ruse të ringjallur.
Mbrojtja është shkurtuar shumë në vendet tona perëndimore. E kombinuar me mungesën e zgjidhjes midis disa liderëve perëndimorë, kjo po u jep shenja të gabuara figurave të dyshimta politike në botën ish-komuniste dhe eksponentëve të rrezikshëm të forcës në botën islame.
Kjo nuk është e palidhur me gjendjen e keqe sociale që po prek vendet tona, ku shohim prishje të familjes, rritje të paligjshmërisë, rritje të krimit dhe një kulturë të madhe varësie. Një shoqëri e cila i jep një vlerë më të madhe dhënies së shtetit për qytetarët e saj të aftë se sa masave për mbrojtjen e këtyre qytetarëve nga krimi i brendshëm dhe kërcënimet e jashtme, është një shoqëri që rrezikon të bëhet dekadente. Dhe një dekadencë e tillë është në vetvete një ftesë e qëndrueshme për shtetet e tjera – më barbare, por edhe më të sigurta se ne – për fatin e tyre. Ne duhet t’i kthejmë në linjë prioritetet tona mbi tatimet, në programet e shpenzimeve dhe në politikën më të gjerë sociale. Duhet t’i mbështesim familjet, jo t’i penalizojmë – dhe të parandalojmë sjelljet e papërgjegjshme, si prindër të pamartuar, të vetëm, e jo ta shpërblejmë atë.
Së fundi, dua që ne të rinovojmë besimin tonë në ekonominë e tregut të lirë si rruga më e mirë drejt prosperitetit dhe përparimit. Sigurisht, e pranoj që faktorët socialë dhe kulturorë janë gjithashtu të rëndësishëm. Por kontrasti i ashpër midis vendeve që përqafojnë kapitalizmin e sipërmarrjes së lirë dhe atyre që e refuzojnë atë nuk duhet të maskohen apo harrohen kurrë. Ne kemi parë se cili nga dy sistemet funksionon dhe cili jo. Ajo që duhet të bëjmë tani është të zbatojmë mençurinë e tregut në vende si Afrika Sub-Sahariane ku shumë shpesh planifikimi dhe kontrollet shtetërore i kanë mbajtur njerëzit të varfër. Dhe, duhet t’i mbajmë tregjet tona të hapura ndaj mallrave dhe shërbimeve të vendeve në zhvillim – jo më pak sepse ndërsa zhvillohen, ato do të ofrojnë tregje të reja për mallrat dhe shërbimet tona. Dhe nëse nuk mund të na shesin, nuk kanë para për të blerë nga ne.
Pavarësisht problemeve dhe pasigurive, kjo është një kohë emocionuese për të qenë gjallë – dhe askund më emocionuese se Shtetet e Bashkuara. Ndryshe nga gjeneratat e mëparshme, ne nuk kemi justifikime: e dimë se cili sistem funksionon dhe çfarë jo. Ne e dimë se çfarë e pengon agresionin dhe çfarë e fton atë. Ne e dimë se cili vizion frymëzon dhe cilin skllavëron.
Pyetjet e mëdha të jetës politike, sociale dhe ekonomike kanë marrë përgjigjen e tyre. Pyetja e hapur tani është nëse kemi guximin ta zgjidhim atë. liberale.al
* Pjesa e dytë e Fjalimit të Margaret Thatcher, mbajtur më 26 qershor 1995, në Klubin Kombëtar të Gazetarëve në Uashington (Rruga drejt pushtetit)
