Parashtrimet e deputetës së PD, Dhurata Çupi Tyli, në Komisionin e Ligjeve për hartën gjyqësore
Në datën 10.06.2022, KLGJ ka miratuar Harën e Re Gjyqësore, e cila sjell riorganizimin e gjykatave të shkallës së parë të juridiksionit të përgjithshëm nga 22 gjykata të rretheve gjyqësore në 13 të tilla (pra mbyllen 9 gjykata të shkallës së parë). Harta sjell riorganizimin e gjykatave të apelit, nga 6 gjykata në një gjykatë të vetme me seli në Tiranë (mbyllen 5 gjykata të apelit), si dhe 6 gjykatat administrative të shkallës së parë do të riorganizohen në dy të tilla, përkatësisht në Tiranë dhe Lushnjë (mbyllen 4 gjykata administrative). Në total pra, do të mbyllen 18 gjykata, cka do të thotë se qytetarët e këtyre qyteteve do të duhet që për cështjet e tyre t’u drejtohen qyteteve të tjera, duke rritur kostot në kohë dhe para.
Në fund të vitit 2021, Gjykata e Apelit Tiranë kishte 6.348 cështje penale dhe 7.507 cështje civile të pagjykuara, pra në total 13.855 cështje. Nga 31 gjyqtarë që duhet të ketë kjo gjykatë, aktualisht ka vetëm nëntë. Tendenca aktuale për zgjidhjen e një cështjeje shkon deri në 5820.1 ditë ose 15.95 vjet. Pra, një qyteti apo biznesi që ka marrë një vendim të shkallës së parë mund t’i duhen deri në 15 vite që vendimi të marrë formë të prerë, rrjedhimisht të bëhet i ekzekutueshëm. Të dhënat e mësipërme janë ekstraktuar nga raporti vjetor i Këshillit të Lartë Gjyqësor.
Megjithatë, projekti i Hartës së re Gjyqësore parashikon mbylljen e pesë gjykatave të apelit dhe transferimin e të gjitha cështjeve për t’u gjykuar në Gjykatën e Apelit Tiranë. Sipas të dhënave të KLGJ-së, aktualisht në rang vendi janë 28.671 cështje që pritet të gjykohen në Apel. Për përballimin e kësaj ngarkese, projekti i KLGJ-së parashikon gjithsej 78 gjyqtarë, cka me gjendjen aktuale do të thotë 368 cështje për gjyqtar. Megjithatë, kjo shifër është marrë në kushtet kur organika e Gjykatës së Apelit Tiranë do të ishte e plotë, pasi në kushtet aktuale për shkak të procesit të rivlerësimit nuk është as gjysma e kësaj trupe në detyrë, ndërkohë që të tjerë gjyqtarë janë akoma në proces rivlerësimi dhe mund të largohen nga detyra.
Shifrat e paraqitura në raportin vjetor të KLGJ-së rezultojnë të papërputhshme me të dhëna që gjenden në faqen zyrtare të gjykatave të apelit www.gjykata.gov.al, sipas të cilave deri në datën 30.06.2022 ka 40.305 cështje në shqyrtim të pagjykuara, dhe kjo shifër në rang vendi arrin 92.453 cështje. Diferenca ndërmjet shifrave në raportin vjetor të KLGJ-së me shifrat në faqen zyrtare të gjykatave janë në masën mbi 60%. Nëse kjo do të ishte gjendja reale e gjykatave, atëherë problemi që krijohet për shkak të kompozimit të ri gjyqësor, do të ishte akoma më i rëndë pasi cdo qytetari apo biznesi do t’i duheshin disa dhjetëra vite që cështja e tij të gjykohej dhe merrej një vendim përfundimtar.
Për të pasur një projeksion se si do të jetë gjendja në Gjykatën e Apelit Tiranë, nëse 5 gjykatat e tjera do të mbyllen, vlerësojmë se është me vend t’i hedhim një sy Gjykatës Administrative të Apelit gjatë vitit 2021. Kjo Gjykatë ka në organikën e saj 13 gjyqtarë, nga të cilët vetëm 5 janë në detyrë. Sa i përket cështjeve të pashqyrtuara, nga të dhënat zyrtare të KLGJ-së rezulton se në vitin 2021 mbeteshin 18.415 cështje për t’u gjykuar. Për zgjidhjen e një cështjeje, tendenca është, që në kushtet aktuale, duhen mesatarisht 7577.8 ditë ose 20.7 vjet. Këto shifra janë mjaft domethënëse për të treguar se krijimi i një gjykate apeli në nivel kombëtar, mund të sjellë vonesa dhe zvarritje të proceseve aq të gjata deri në humbjen e interesit të qytetarëve dhe bizneseve për ndjekjen e tyre.
Neni 14 i ligjit nr. 98/2016 “Për Organizimin e Pushtetit Gjyqësor në Republikën e Shqipërisë”, përcakton se harta e re gjyqësore duhet të përmbushë tre objektiva: (i) garantimi i aksesit në drejtësi, që lidhet me afërsinë e individit me gjykatën; (ii) uljen e kostove, me qëllim përdorimin me efektshmëri të burimeve publike; dhe (iii) rritjen e cilësisë dhe përshtatshmërisë së shërbimeve të ofruara. Projekti i propozuar duket të ketë probleme me secilin prej tre kritereve, pasi cënon afërsinë e individit me gjykatën, rrit kostot në kohë dhe para për qytetarët, si dhe cënon efektivisht cilësinë e shërbimit për qytetarët nisur nga vonesat e shumta që të prodhohen për gjykimin e një cështjeje.
Mbyllja e gjykatave nuk është një proces që ndodh për herë të parë në Shqipëri. Më parë, ky proces ka ndodhur në Librazhd dhe Gramsh, dhe është arsyetuar me faktin se zhvillimet infrastrukturore dhe zhvendosja e popullsisë ndër vite, e ka bërë të panevojshme vazhdimin e funksionimit të këtyre gjykatave. Megjithatë, projekti i propozuar është ndryshimi më drastik i ndodhur në 32 vite i organizimit gjyqësor. Metodat e përdorura nga KLGJ për riorganizimin gjyqësor janë të tilla që krijojnë mjaft probleme sa i përket besueshmërisë së tyre. Fjala vjen, KLGJ e ka bërë matjen e afërsisë së individit me gjykatën bazuar në aplikacionet “ORSM” dhe “Google Map”, dhe jo me matje reale, cka do të mjaftonte për t’i vënë kapak këtij diskutimi sa i përket seriozitetit dhe cilësisë së këtij shërbimi. Aplikacionet mund të funksionojnë në vende si Gjermania dhe Franca, por në një vend si Shqipëria ku infrastruktura është shumë e dobët, një distancë 4 km nga Lapraka në Gjykatën e Apelit Tiranë do 40 minuta kohë dhe jo 10 min që jep aplikacioni.
Sot që flasim një qytetari për të shkuar në Gjykatën e Shkallës së Parë mund t’i duhen nga 1 – 1.5 orë, ndërsa sipas riorganizimit gjyqësor qytetarëve do t’iu duhen 2.5 – 3.5 orë për të arritur në gjykatë. Sa i përket gjykatave të apelit, qytetarëve mund t’iu duheshin deri në 2.5 orë për të aksesuar gjykatën, ndërsa me riorganizimin gjyqësor do t’iu duhen deri në 5 orë. Pra, mendojeni pak 5 orë vajtje dhe 5 orë ardhje, do të thotë 10 orë për të ndjekur një proces gjyqësor. Për ilustrim, një qytetari që banon në fshatrat e Shkodrës, Pukës, Korcës apo Gjirokastrës dhe ka një proces gjyqësor në orën 09:00, do t’i duhet të niset rreth orës 4 ose 5 të mëngjesit në mënyrë që të arrijë rreth orës 08:45 në gjykatë. Të njëjtat distanca do të duhet të përballohen edhe nga avokatët e palëve, duke rritur kështu kostot e dyfishta në kohë dhe para për qytetarin. Këto janë përllogaritje të bëra nga vetë KLGJ, nëpërmjet aplikacioneve online, që sic e thamë më lartë vështirë se mund të merren për referencë në kushtet infrastrukturore të Shqipërisë.
Në projektin e propozuar nga KLGJ, mungon një studim fizibiliteti sa i përket: (i) kostove të blerjes së hapësira, projektimit inxhinierik, ndërtimit të godinave të reja, sallave të gjyqeve, mobilimit, ndërtimit të sistemeve IT; (ii) kostot e mësipërme për prokuroritë; (iii) kostot vjetore të Drejtorisë së Burgjeve për t’i sjellë të paraburgosurit në gjykatat e shkallës së parë apo Apelin e Tiranë; (iv) kostot e gjyqtarëve dhe prokurorëve që do të transferohen në Tiranë, shpenzimet e tyre për akomodim, transport etj.
Duke parë pak situatën në rajon, rezulton se përvec Kosovës, e cila ka një territor dhe popullsi shumë më të vogël se e jona, asnjë prej vendeve të tjera të rajonit nuk ka një gjykatë unike apeli. Për shembull, Kroacia ka 21 gjykata apeli dhe synon t’i ulë në 15; Sllovakia ka 8 gjykata apeli; Bosnja ka 16 gjykata apeli; Sllovenia dhe Maqedonia kanë nga 4 gjykata apeli. Pra, vende të ngjashme me vendin tonë, sa i përket sipërfaqjes dhe popullsisë, nuk kanë aplikuar modelin e një gjykate të vetme apeli.
