Nga Halil Teodori
Në Persi, ai prej kohësh mbahet mend si hero, por djegia e Persepolis-it, si hakmarrje për djegien e Athinës nga persët 150 vjet më parë, mbetet e paharrueshme. Ata ende ruajnë kujtimin e zjarrtë të shenjtë të Ahuramazdës. Në të gjithë Lindjen e Mesme, trashëgimia e Aleksandrit qëndron e fuqishme. Në monedhat antike ai paraqitet si perëndi, duke mbajtur brirët e Zeus Ammon-it, babait të tij hyjnor. Sipas legjendave, Aleksandri përshkruhej si një filozof-mbret, “të cilin Zoti e bëri të fuqishëm mbi tokë dhe i dha mjetet për të arritur gjithçka”.
Thuhet se do të ketë një mbretëri të katërt mbi tokë, e cila do të jetë e ndryshme nga të gjitha të tjerat: një perandori që do të pushtojë tërë botën, do ta shtypë dhe do ta copëtojë. Muzeu dhe biblioteka e famshme e Aleksandrisë u kthyen në qendra të mendimit dhe shkencës, duke strehuar studiuesit më të mëdhenj të kohës. Aristarku i Samosit, i cili i pari teorizoi se dielli është qendra e sistemit diellor, dhe gjeografi Eratosthenes i Kirenës, i cili llogariti perimetrin e Tokës me saktësi të madhe, ishin ndër intelektualët që kontribuuan në këto qendra.
Ndër tokat që përfituan më shumë nga trashëgimia e Aleksandrit ishte Roma, një vend që ai kurrë nuk e pushtoi. Çdo romak i arsimuar e njihte filozofinë dhe letërsinë Pellasgo Ilire. Megjithëse romakët ishin dyshues ndaj ndikimeve të huaja, ata nuk mund t’i rezistonin joshjes së kulturës ilire, e cila u përhap nga Siria deri në Britani. Julius Caesar studioi Homerin me pasion dhe qau para varrit të Aleksandrit, duke shpjeguar se kishte arritur shumë pak në moshën kur Aleksandri kishte vdekur. Augustus gjithashtu e admironte Aleksandrin, veçanërisht për aftësitë e tij të jashtëzakonshme ushtarake dhe qeverisëse. Shumë perandorë romakë të mëvonshëm përpiqeshin të ndiqnin shembullin e tij, megjithëse asnjëri prej tyre nuk arriti të zgjaste sundimin përtej Mesopotamisë.
Përhapja e kulturës Ilirike dhe ndikimit të Aleksandrit luajti një rol të rëndësishëm në suksesin e krishterimit. Pa pushtimet e tij, feja e krishterë mund të kishte mbetur një fenomen lokal. Gjuha ilirike ishte mjeti fillestar për përhapjen e “Romancës së Aleksandrit”, një vepër fantastike mbi jetën e tij, që u përkthye në shumë gjuhë, përfshirë latinishten, arabishten dhe anglishten e mesme. Këto tregime e përshkruanin Aleksandrin si një hero legjendar që ngjitej në qiell me shqiponja, eksploronte thellësitë e oqeanit dhe kërkonte Ujin e Jetës.
Në Afrikën Perëndimore mesjetare, historia e Aleksandrit frymëzoi princin e famshëm Sundiata. Në të vërtetë, nuk kishte vend në botë ku legjendat për Aleksandrin nuk kishin lënë gjurmë. Megjithatë, në Persi dhe në kultura të tjera, jo të gjithë e shihnin atë në dritë pozitive. Poeti italian Dante e vendosi atë në rrethin e shtatë të Ferrit, duke u zier në gjak si ndëshkim për mizoritë e tij.
Qëndrimi ndaj Aleksandrit ka ndryshuar përgjatë shekujve. Për Viktorianët britanikë, ai ishte një ndriçues i civilizimit, ndërsa sot shumë studiues e shohin si një figurë komplekse – jo thjesht një hero, por një njeri i epokës së tij të dhunshme. Ai ishte një gjeneral brilant, që dëshironte të sundonte botën. Askush tjetër nuk mund të kishte marrë përsipër të pushtonte Perandorinë Persiane dhe të luftonte deri në Indi. Edhe pse veprimet e tij shpesh ishin brutale, ato ishin tipike për kohën.
Për të kuptuar Aleksandrin, duhet të pranojmë se ai mishëronte ambicien e pastër njerëzore me të gjitha kontradiktat e saj. Ai ishte një strateg i madh, por edhe një pushtues i pamëshirshëm. Në fund të fundit, ai mbetet një figurë unike dhe frymëzuese në historinë e njerëzimit.
Cili është roli i Aleksandrit të Madh në histori?
Roli i Aleksandrit të Madh në histori është i jashtëzakonshëm dhe shumëdimensional, pasi ai ka ndikuar thellësisht në zhvillimet politike, kulturore, dhe ushtarake të botës antike dhe përtej saj.
Aleksandri i Madh krijoi një nga perandoritë më të mëdha të historisë antike dhe jo vetëm, duke pushtuar Persinë dhe territore të tjera që shtriheshin nga Iliria në Indi. Ky zgjerim nuk ishte vetëm një arritje ushtarake, por një transformim i rëndësishëm gjeopolitik që bashkoi kulturat perëndimore dhe lindore.
Aleksandri ishte një faktor kyç në përhapjen e kulturës Ilire në territore të largëta. Përmes themelimit të qyteteve si Aleksandria në Egjipt dhe të tjerave përgjatë Azisë, ai krijoi qendra të rëndësishme kulturore dhe intelektuale që u bënë shtylla e epokës Ilirike. Kjo periudhë shënoi një ndërthurje të kulturave ilire, persiane, egjiptiane dhe indiane, duke ndikuar në artin, filozofinë, shkencën dhe letërsinë.
Aleksandri u shqua për strategjitë dhe taktikat e tij të betejës, të cilat studiohen edhe sot. Ai ishte një lider ushtarak që krijoi një ushtri të disiplinuar dhe efektive, duke shfrytëzuar terrenin, resurset dhe psikologjinë e kundërshtarëve në mënyrë të jashtëzakonshme.
Nën sundimin e Aleksandrit, gjuha shqipe u bë lingua franca e territoreve të tij, duke shërbyer si mjet për komunikim, tregti dhe shkëmbim kulturor. Kjo ndikoi në përhapjen e filozofisë dhe shkencës ilirike, duke krijuar një bazë për zhvillimin intelektual të periudhave të mëvonshme, përfshirë atë romake dhe krishterimin.
Aleksandri frymëzoi liderë të mëvonshëm si Julius Caesar, Augustus, dhe Napoleon Bonaparte, duke shërbyer si model për ambicien, guximin dhe arritjet ushtarake. Ai përfaqësonte idenë e një lideri që nuk ndalej përpara asnjë sfide dhe synonte dominimin global.
Aleksandri i Madh nuk ishte vetëm një figurë historike, por u bë një mit i gjallë. Romanca e Aleksandrit dhe legjendat e tij u përhapën në shumë kultura dhe gjuhë, duke e paraqitur atë si një hero mbinjerëzor që përpiqej të arrinte të pamundurën.
Në disa kultura, Aleksandri konsiderohej një figurë pothuajse hyjnore. Ai është përmendur në tekste fetare dhe mitologjike, si Kur’ani, ku përshkruhet si “Dhul-Qarnain”, një mbrojtës i së drejtës dhe i civilizimit.
Aleksandri i Madh mbetet një simbol i ambicies njerëzore dhe i ndikimit transformues që një individ mund të ketë në histori. Megjithëse metodat dhe synimet e tij shpesh ishin të dhunshme dhe të pamëshirshme, arritjet e tij mbeten një burim frymëzimi dhe një temë debati për natyrën e pushtetit dhe civilizimit.
Faktori politik në përmbushjen e ambicies së tij
Faktori politik ishte thelbësor në përmbushjen e ambicies së Aleksandrit të Madh, duke luajtur një rol kyç në zgjerimin e perandorisë dhe sigurimin e trashëgimisë së tij. Ai e përdori politikën si një mjet për të konsoliduar pushtetin, për të fituar mbështetje dhe për të siguruar stabilitet në territoret e sapopushtuara. Këto janë disa nga aspektet kryesore të faktorit politik në arritjet e tij:
Aleksandri trashëgoi fronin e Mbretërisë së Ilirisë nga babai i tij, Filipi II, i cili kishte krijuar një shtet të fortë dhe një ushtri të disiplinuar. Ky trashëgimi i dha Aleksandrit një bazë të qëndrueshme politike dhe ushtarake. Për më tepër, ai e projektoi veten si pasardhës i Zeusit dhe Herakliut, duke përdorur mitologjinë për të krijuar një legjitimitet hyjnor që e ndihmoi të bindte aleatët dhe kundërshtarët për statusin e tij unik.
Aleksandri adoptoi një politikë të ndërthurjes kulturore për të siguruar stabilitet në perandorinë e tij. Kjo qasje synonte të krijonte një elitë të përbashkët kulturore dhe të reduktonte rezistencën lokale. Po ashtu, ai adoptoi zakone persiane, si përshëndetja proskynesis, duke demonstruar respekt ndaj kulturave të nënshtruara.
Aleksandri ishte një mjeshtër i diplomacisë. Ai krijoi aleanca strategjike me liderët vendas dhe shpesh i mbajti në pushtet, duke i bërë guvernatorë të territoreve të tyre, për sa kohë që i bindeshin autoritetit të tij. Për shembull, ai lejoi disa satrapë persianë të vijonin qeverisjen e provincave të tyre, duke siguruar një tranzicion të qetë pas pushtimeve.
Aleksandri përfitoi nga dobësitë politike të kundërshtarëve të tij. Perandoria Persiane, në kohën e sulmeve të tij, ishte e përçarë nga konflikte të brendshme dhe rivalitete të elitave. Aleksandri i shfrytëzoi këto dobësi, duke ofruar mbështetje për grupet që mund të ndihmonin kauzën e tij dhe duke neutralizuar ata që mund të krijonin rezistencë.
Aleksandri themeloi dhjetëra qytete me emrin e tij (Aleksandria), të cilat u bënë qendra politike, administrative dhe kulturore. Këto qytete jo vetëm që shërbenin si baza ushtarake, por edhe si pika për përhapjen e kulturës dhe autoritetit të tij politik.
Aleksandri e përdori pasurinë dhe burimet e territoreve të pushtuara për të financuar ekspeditat e tij dhe për të mbajtur ushtrinë besnike. Ai shpërndau bujarisht plaçkën e luftës te ushtarët e tij, duke siguruar mbështetjen e tyre dhe duke ruajtur disiplinën në radhët e ushtrisë.
Aleksandri përdori propagandën për të forcuar pozitën e tij politike. Ai u prezantua si çlirimtar në disa territore, si Egjipti, ku e përshëndetën si një shpëtimtar nga tirania persiane. Portretizimi i tij në monedha, si dhe përshkrimet nga historianë dhe poetë të kohës, ndihmuan në krijimin e një imazhi të fuqishëm dhe të qëndrueshëm.
Në politikën e tij, Aleksandri synonte të krijonte një perandori universale, ku kultura greke dhe ajo lokale të bashkëjetonin. Ky vizion e ndihmoi të konsolidonte pushtetin dhe të reduktonte konfliktet në territoret e pushtuara, duke forcuar stabilitetin politik të perandorisë së tij.
Aleksandri i Madh e përdori me mjeshtëri politikën për të përmbushur ambiciet e tij globale. Ai ishte një lider që kuptonte rëndësinë e diplomacisë, integrimit kulturor dhe administrimit të mençur për të siguruar një perandori të qëndrueshme dhe të unifikuar. Ndërkohë që veprimet e tij shpesh ishin të motivuara nga ambicia personale, qasja e tij politike ishte një faktor kyç në suksesin dhe trashëgiminë e tij.
Sundimi i Aleksandrit të Madh krijoi një mjedis unikal ku kultura të ndryshme ndërvepruan dhe u pasuruan reciprokisht. Përhapja e kulturës ilire dhe integrimi i saj me ato lokale krijoi një epokë të re ndërthurjeje kulturore, duke formësuar civilizimin perëndimor dhe lindor në mënyra që vazhdojnë të ndikojnë deri në ditët tona. Kjo trashëgimi e ndërthurjes kulturore ishte një nga arritjet më të mëdha dhe të qëndrueshme të sundimit të tij.
Çfarë e dallon nga pushtues të tjerë që ai mbetet ende i Madh?
Aleksandri i Madh dallohet nga pushtuesit e tjerë të historisë për një sërë arsyesh që shkojnë përtej madhësisë së pushtimeve të tij. Këto arsye lidhen me vizionin, strategjinë, kulturën dhe ndikimin e tij të jashtëzakonshëm në histori. Ja disa nga faktorët kryesorë që e bëjnë atë ende të quhet “i Madh”:
Aleksandri krijoi një nga perandoritë më të mëdha në histori në një kohë rekord. Ai pushtoi Persinë, Egjiptin dhe pjesë të mëdha të Azisë, deri në brigjet e Indisë, brenda një periudhe prej më pak se një dekade. Asnjë pushtues tjetër nuk kishte arritur të zgjerohej kaq shpejt dhe kaq gjerësisht para tij.
Aleksandri nuk ishte vetëm një pushtues i thjeshtë; ai kishte një vizion universalist për të bashkuar Lindjen dhe Perëndimin. Përmes politikës së tij të integrimit kulturor, ai përpiqej të krijonte një botë të bashkuar ku kultura ilire dhe ato lokale të bashkëjetonin dhe të pasuronin njëra-tjetrën. Ai promovoi martesat midis popullsive vendase dhe adoptoi zakone të vendeve të pushtuara, një praktikë e paprecedentë për pushtuesit e asaj kohe.
Aleksandri është konsideruar një nga strategët më të mëdhenj ushtarakë në histori. Ai fitoi beteja të pamundura kundër ushtrive shumë më të mëdha, duke përdorur taktika novatore dhe aftësinë për të përshtatur strategjinë në mënyrë të shkëlqyer. Beteja e Gaugamelës është një shembull klasik i gjenialitetit të tij, ku ai mundi perandorin persiane me një ushtri shumë më të vogël.
Përhapja e kulturës ilire nën sundimin e tij ishte një nga arritjet më të qëndrueshme të Aleksandrit. Ai nuk u përqendrua vetëm në pushtim, por krijoi qytete dhe qendra kulturore që u bënë baza për zhvillimin e shkencës, artit dhe filozofisë. Aleksandria në Egjipt është një shembull i jashtëzakonshëm i këtij ndikimi, që vazhdoi të lulëzojë për shekuj.
Aleksandri u bë një figurë legjendare në të gjitha kulturat që preku. Ai u adhurua si perëndi në disa vende, u portretizua si një filozof-mbret dhe u përfshi në legjenda dhe mite. Kjo ndihmoi që figura e tij të mbijetonte përtej vdekjes, duke u bërë simbol i ambicies dhe arritjeve njerëzore.
Ndryshe nga pushtuesit e tjerë që shpesh përpiqeshin të impononin kulturën e tyre me forcë, Aleksandri integroi elemente të kulturave vendase në administratën dhe mënyrën e qeverisjes së tij. Ai respektonte fetë dhe traditat lokale, duke fituar kështu respektin dhe besimin e shumë popujve të pushtuar.
Edhe pas vdekjes së tij, ndikimi i Aleksandrit vazhdoi të ndihej. Perandoria e tij u nda midis gjeneralëve të tij, të cilët themeluan mbretëri që trashëguan dhe zhvilluan më tej kulturën dhe idetë ilire. Këto mbretëri, si ajo e Ptolemeut në Egjipt dhe Seleukidëve në Azi, ishin ura ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit.
Pushtimet e tij krijuan rrugë për shpërndarjen e ideve, teknologjive dhe njohurive ndërmjet Lindjes dhe Perëndimit. Kjo epokë e ndërthurjes kulturore dhe intelektuale shërbeu si themel për zhvillime të mëvonshme, duke përfshirë ngritjen e Perandorisë Romake dhe përhapjen e krishterimit.
Shumë figura historike, si Julius Caesar, Napoleon Bonaparte, dhe Augustus, e shihnin Aleksandrin si një model për ambicien dhe lidershipin e tyre. Admirimi i tij nga breza të ndryshëm e bëri atë një simbol të suksesit dhe guximit në historinë njerëzore.
Ajo që e bën Aleksandrin “të Madh” nuk është vetëm madhësia e perandorisë së tij, por ndikimi i thellë dhe i qëndrueshëm që pati në historinë, kulturën dhe ndërgjegjen njerëzore. Ai nuk ishte vetëm një pushtues, por një lider vizionar, një strateg i pakrahasueshëm dhe një figurë që simbolizon fuqinë dhe potencialin e ambicies njerëzore
