Mbetet ende e panjohur tërësisht se çfarë dëmesh mund t’i shkaktojë koronavirusi trupit të njeriut, por diçka është e sigurt ky virus mund të shkaktojë një “stuhi” në të gjithë trupin tonë. E tillë ka qenë natyra e koronaviruseve zoonotikë të së kaluarës, si SARS dhe MERS. Për dallim nga viruse të tjerë që shkaktojnë grip, këto viruse mund të shkaktojnë demë të shumta në organizmin e njeriut.
Kjo ndihmon të shpjegojmë pse epidemia e COVID-19 ka vrarë më shumë se 4 960 njerëz (duke tejkaluar numrin e vdekjeve të SARS brenda disa javësh). Ndërsa shkalla e vdekshmërisë për COVID-19 duket të jetë një e pesta e SARS, koronavirusi duket se është shumë më i shpejtë se çdo virus tjetër.
Rastet e konfirmuara u rritën në më shumë se 60 000 të enjten e kaluar, gati 50 përqind më shumë në krahasim me një ditë më parë, dhe raportet që prej asaj dite janë rritur me 13,000 të tjera.
Kjo rritje pasqyron një ndryshim në mënyrën se si autoritetet kineze po diagnostikojnë infeksione në vend të një zhvendosjeje masive në fushën e shpërthimit.
Nëse ky shpërthim vazhdon të përhapet, nuk ka asnjë fakt se sa e dëmshme mund të bëhet.
Një epidemiolog në Universitetin e Hong Kongut paralajmëroi këtë javë se COVID-19 mund të infektonte 60 përqind të globit nëse nuk do kontrollohej.
Të hënën, Qendra Kineze për Kontrollin dhe Parandalimin e Sëmundjeve lëshoi detaje klinike se ishin mbi 72,314 pacientë të parë të diagnostikuar me virus deri më 11 shkurt.
Raporti tregon se COVID-19 vrau 2.3 përqind të pacientëve, që do të thotë se aktualisht është 23 herë më fatal se gripi sezonal. Të infektuarit dhe vdekjet u raportuan në çdo grupmoshë, përveç fëmijëve nën nëntë vjeç. Ndërkohë, vendet janë përpjekur të evakuojnë qytetarët e tyre nga një anije lundrimi që është karantinuar në brigjet e Japonisë. Ministria japoneze e shëndetësisë njoftoi të martën se 88 pasagjerë në anije u diagnostikuan me COVID-19 — duke e çuar totalin në 542.
14 prej tyre që ishin amerikane kanë rezultuar pozitivë për koronavirusin.
Por çfarë ndodh me trupin tonë kur infektohemi me koronavirus?
Kombinimi i hulumtimeve të hershme mbi përhapjen e virusit të ri nga SARS dhe MERS mund të sigurojë një përgjigje.
Mushkëritë: humbin funksionin e tyre
Për shumicën e pacientëve, COVID-19 fillon dhe mbaron në mushkëri, sepse ashtu si gripi, viruset janë sëmundje të frymëmarrjes.
Ata përhapen në mënyrë tipike kur një person i infektuar kollitet ose teshtin, duke spërkatur pikat që mund të transmetojnë virusin tek kushdo që është në kontakt të ngushtë.
Koronavirusi gjithashtu shkakton simptoma të ngjashme me gripin: Pacientët mund të fillojnë të kenë ethe dhe kollë që përparon në pneumoni ose më keq.
Pas shpërthimit të SARS, Organizata Botërore e Shëndetit raportoi se sëmundja sulmoi në mënyrë tipike mushkëritë në tre faza: përsëritje virale, hiperreaktivitet imunitar dhe shkatërrim pulmonar.
Jo të gjithë pacientët kaluan në të tre fazat – në fakt vetëm 25 për qind e pacientëve me SARS patën probleme të frymëmarrjes.
Po kështu, COVID-19, sipas të dhënave, shkakton simptoma më të buta në rreth 82 për qind të rasteve, ndërsa pjesa tjetër është e rëndë ose kritike.
Koronavirusi duket se ndjek mënyrën e SARS, thotë profesori i Universitetit të Maryland të Shkollës së Mjekësisë, Mattheë B. Frieman , i cili studion koronaviruse sh patogjene.
Në ditët e para të një infeksioni, koronavirus pushton me shpejtësi qelizat e mushkërive të njeriut.
Ato qeliza të mushkërive vijnë në dy kategori : ato që krijojnë mukozë dhe ato që krijojnë disa qeliza që quhen cilia.
Mukoza, është me efikase kur ndodhet jashtë trupit, ndihmon në mbrojtjen e indeve të mushkërive nga patogjenët dhe siguron që organi juaj i frymëmarrjes të mos thahet.
Qelizat rreth mukozës, pastrojnë mbeturinat si poleni ose viruset.
Frieman shpjegon se SARS i “pëlqente” të infektonte dhe të vriste qelizat , të cilat më pas mbushnin rrugët e frymëmarrjes të pacientëve me lëngje dhe ai supozon se e njëjta gjë po ndodh me koronavirusin.
Kjo për shkak se studimet më të hershme mbi COVID-19 kanë treguar që shumë pacientë ekzistojnë 2 lloje pneumonish në të dy mushkëritë, të shoqëruara nga simptoma si gulçim.
Kjo është faza e dytë dhe atëherë sistemi imunitar fillon të reagojë.
Të nxitur nga prania e një pushtuesi viral, trupat tanë rriten për të luftuar sëmundjen duke mbushur mushkëritë me qelizat imune për të pastruar dëmet dhe riparuar indet e mushkërive.
Ky proces inflamator rregullon dhe kufizon vetëm zonat e infektuara.
Por nganjëherë sistemi jonë imunitar çoroditet dhe ato qeliza vrasin çdo gje në rrugën e tyre, përfshirë edhe indet tuaja të shëndetshme.
“Kështu që ne dëmtohemi më shumë në vend që të mbroheni,” thotë Frieman.
Edhe sa më shumë bllokohen mushkëritë aq më shumë pneumonia do të përkeqësohet.
Gjatë fazës së tretë, dëmtimi i mushkërive vazhdon edhe rritet – dhe mund të shkaktojë deme të mëdha frymëmarrjes. Edhe nëse do arrini të shpëtoni, disa pacientë mbijetojnë por me dëmtim të përhershëm të mushkërive.
Sipas OBSH-së , SARS hapi vrima në mushkëri.
Këto vrima ka të ngjarë të krijohen nga reagimi hiperaktiv i sistemit imunitar. Kur kjo ndodh, pacientët shpesh duhet të përdorin maska oksigjeni.
Ndërkohë, inflamacioni gjithashtu i bën membranat midis qeskave të ajrit dhe enëve të gjakut më të përshkueshme, të cilat mund të mbushin mushkëritë me lëng dhe të ndikojnë në aftësinë e tyre për të oksigjenuar gjakun.
“Në raste të rënda, mushkëritë mbushen plot dhe ju nuk mund të merrni dot frymë,” thotë Frieman. “Kështu njerëzit po vdesin.”
Stomaku(porta e përbashkët)
Gjatë shpërthimit të SARS dhe MERS, gati një e katërta e pacientëve kishin diarre.
Por Frieman thotë se ende nuk është e qartë nëse simptomat gastrointestinale luajnë një rol të madh në përhapjen e tij duke marrë parasysh rastet kur personat kanë pasur diarre dhe dhimbje barku kanë qenë të rralla.
Kur ndonjë virus hyn në trupin tuaj, kërkon qelizat njerëzore në vendet më të përshtatshme- të quajtura receptorë. Nëse virusi gjen një receptor të pajtueshëm në një qelizë, ai e pushton mënjëherë atë.
“Ata mund të depërtojnë lehtë në të gjitha llojet e qelizave,” thotë Anna Suk-Fong Lok, dekane ndihmëse për kërkime klinike në Shkollën Mjekësore të Universitetit të Miçiganit dhe ish-presidente e Shoqatës Amerikane për Studimin e Sëmundjeve të Mëlçisë.
Të dy viruset SARS dhe MERS mund të hyjnë në qelizat e zorrëve tuaja dhe në zorrën e trashë dhe ato infeksione duket se lulëzojnë në zorrë, duke shkaktuar potencialisht dëmtimin ose rrjedhjen e lëngjeve që bëhen diarre.
Por Frieman thotë se ne nuk e dimë akoma nëse koronavirusi bën të njëjtën gjë. Studiuesit besojnë se COVID-19 përdor të njëjtin receptor si SARS, dhe kjo hyrje mund të gjendet në mushkëri dhe zorrë.
Dy studime – një në Neë England Journal of Medicine dhe një në medRxiv që përfshin 1.099 raste, zbuluan virusi mund të përhapet përmes feces.
“Nëse një lloj transmetimi fekal po ndodh për këtë virus, ne ende nuk e dimë fare,” thotë Frieman. ”
“Stuhi gjaku”
Koronavirusi gjithashtu mund të shkaktojnë probleme në sistemet e tjera të trupit, për shkak të reagimit hiperaktiv të imunitetit që përmendëm më lart.
Një studim i vitit 2014 tregoi se 92 përqind e pacientëve me MERS kishin të paktën një problem jashtë mushkërive.
Në fakt, problemet më të shumta janë tek : enzimat e ngritura të mëlçisë, qelizat e bardha të ulëta të gjakut, numërimin e trombociteve dhe presionin e ulët të gjakut.
Në raste të rralla, pacientët kanë vuajtur nga dëmtimi akut i veshkave dhe ataku kardiak.
Por kjo nuk është domosdoshmërisht një shenjë që virusi përhapet në të gjithë trupin.
Citokinat janë proteina të përdorura nga sistemi imunitar si drita alarmi – ata rekrutojnë qelizat imune në vendin e infeksionit. Qelizat imune pastaj vrasin indin e infektuar në përpjekje për të shpëtuar pjesën tjetër të trupit.
Njerëzit mbështeten në sistemin imunitar për të mbrojtur veten kur përballen me ndonjë kërcënim. Por gjatë një infeksioni si koronavirusi, sistemi imunitar dërgon citokinat në mushkëri thotë , Rasmussen “Në vend që të qëlloni në një objektiv me një armë, ju po përdorni një raketë ,”.
Këtu lind problemi: Trupi juaj nuk është vetëm duke synuar qelizat e infektuara por sulmon edhe indet e shëndetshme.
Komplikacionet shtrihen jashtë mushkërive.” Stuhitë e citokinës” krijojnë inflamacion që dobëson enët e gjakut në mushkëri dhe bën që lëngu të depërtohet në qeset e ajrit.
Nga atje, gjërat mund të përkeqësohen. Në disa nga rastet më të rënda reagimi i COVID-19, ndaj citokinës – i kombinuar me një aftësi të zvogëluar për të pompuar oksigjenin në pjesën tjetër të trupit – mund të rezultojë në dëmtim të shumë organeve.
Shkencëtarët nuk e dinë saktësisht pse disa pacientë pësojnë ndërlikime jashtë mushkërive, por mund të lidhen me sëmundje të mëparshme si sëmundja e zemrës ose diabeti.
“Edhe nëse virusi nuk arrin në veshka dhe mëlçia, shpretka dhe organe të tjera, ai mund të ketë efekte të tjera në organizëm ,” thotë Frieman.
Dhe ky është momenti kur gjërat mund të bëhen serioze.
Mëlçia: Dëmtim kolateral
Kur një koronavirus zoonotik përhapet nga sistemi i frymëmarrjes, mëlçia është organi i parë që pëson dëmtime.
Mjekët kanë parë indikacione të dëmtimit të mëlçisë me SARS, MERS, dhe COVID-19 — shpesh të butë, megjithëse raste më të rënda kanë çuar në dëmtim të rëndë të mëlçisë
Çfarë po ndodh?
“Sapo një virus futet në gjak, ata mund të notojnë në çdo pjesë të trupit tuaj,” thotë Lok. “Mëlçia është një organ shumë vaskular, kështu që [ koronavirusi] futet shumë lehtë në mëlçinë tuaj.”
Mëlçia ka funksione shumë të vështira, detyra e saj kryesore është të përpunojë gjakun pasi të largohet nga stomaku, duke filtruar toksinat dhe duke krijuar lëndë ushqyese që i përdor trupi ynë. Mëlçia gjithashtu përmban enzima, të cilat shpejtojnë reaksionet kimike në trup.
Në një trup normal, shpjegon Lok, qelizat e mëlçisë vdesin vazhdimisht dhe lëshojnë enzima në gjak.
Ky organ pastaj rigjeneron shpejt qelizat e reja. Për shkak të këtij procesi të rigjenerimit, mëlçia mund t’i rezistojë shumë dëmtimeve.
Kur keni nivele anormale dhe të larta enzimash në gjakun tuaj, – siç ka qenë një karakteristikë e zakonshme e pacientëve që vuajnë nga SARS dhe MERS – kjo është një shenjë paralajmëruese. Mund të jetë një dëmtim i lehtë në mëlçinë tuaj që shumë shpejt mund të rritet.
Virusi mund të infektojë drejtpërdrejt mëlçinë.
Sido që të jetë, dëmtimi i mëlçisë nuk ishte kurrë shkaku i vetëm i vdekjes për pacientët me SARS. “Deri në kohën kur mëlçia del jashtë funksionit , mjekët vëne re se pacientët gjithashtu mund të kenë probleme me veshkat.
Veshka
Veshkat janë të predispozuara të dëmtohen nga virusi. Gjashtë përqind e pacientëve me SARS – dhe një e katërta e pacientëve MERS – pësuan dëmtim akut të veshkave.
Studimet kanë treguar që koronavirusi mund të bëjë të njëjtën gjë.
Mund të jetë një tipar relativisht jo i zakonshëm i sëmundjes, por është fatal. Në fund të fundit 91.7 përqind e pacientëve SARS me dëmtim të veshkave akute vdiqën.
Ashtu si mëlçia, veshkat tuaja veprojnë si një filtër i gjakut tuaj.
Veshka është e mbushur me rreth 800,000 njësi distiluese mikroskopike të quajtura nefron.
Këto nefrone kanë dy përbërës kryesorë: një filtër për të pastruar gjakun dhe pak tuba që i kthejnë gjërat e mira përsëri në trupin tuaj ose i dërgojnë mbeturinat në fshikëzën tuaj si urinë.
Pas shpërthimit të SARS, OBSH raportoi se virusi ishte gjetur në veshka.
Nuk është e pazakontë të zbuloni një virus në veshka nëse është në gjakun tuaj thotë Kar Neng Lai, një profesor i njohur në Universitetin e Hong Kong-ut dhe nefrolog konsulent në Sanatoriumin dhe Spitalin Hong Kong.
Ndërsa veshkat filtrojnë vazhdimisht gjakun, ndonjëherë qelizat tubulare mund të bllokojnë virusin dhe të shkaktojnë një dëmtim kalimtar ose më të butë.
Ky dëmtim mund të bëhet vdekjeprurës nëse virusi depërton në qelizat dhe fillon të përsëritet.
Por Lai — i cili ishte gjithashtu anëtar i grupit të parë të studiuesve që raportonin për SARS dhe kontribuan në studimin e veshkave – thotë se nuk kishte prova që virusi SARS po përsëritej në veshka.
Ky konstatim, thotë Lai, tregon që dëmtimi akut i veshkave te pacientët SARS mund të jetë për shkak të një sërë shkaqesh të ndryshme, duke përfshirë presionin e ulët të gjakut, ose shqetësimet metabolike. Ndërkohë, rastet më të rënda që çojnë një në dëmtim akut të veshkave treguan shenja të —një stuhi e citokine.
Dëmtimi i akut i veshkave, nganjëherë, mund të shkaktohet nga antibiotikë, dëmtim të shumë-organeve.
Shtatzënia dhe koronavirusi
Është ironi që nuk dimë shumë rreth koronavirusit ndërsa çdo ditë dëgjojme për të. Revistat mjekësore kanë botuar disa studime në lidhje me këtë shpërthim . Ndërkohë, gazetat raportojnë çdo zhvillim.
Pavarësisht se duhet marrë parasysh se çfarë te lexojmë dhe çfarë të besojmë.
Për shembull javën e kaluar, mjekët në një spital në Wuhan raportuan se dy foshnje u testuan pozitive ndaj koronavirusit, një vetëm 30 orë pas lindjes.
Natyrisht, ky titull shqetësues u përhap në organizatat e lajmeve, duke pasur parasysh pyetjen nëse gratë shtatzëna mund të infektojnë fëmijët e tyre të palindur apo nëse sëmundja mund të transmetohet gjatë lindjes ose përmes qumështit të gjirit.
Transmetimi nga nëna tek foshnja nuk është vërejtur tek SARS dhe MERS pavarësisht rasteve të shumta që kanë të bëjnë me gratë shtatzëna. Plus, ka edhe mënyra të tjera që një i porsalindur mund të infektohet me koronavirus, thotë Rasmussen, siç është lindja në spital me pacientë të infektuar gjatë një emergjence të rëndë.
Në fakt, një studim i ri i botuar të enjten në The Lancet tregon prova paraprake që koronavirusi nuk mund të kalohet nga nëna tek fëmija.
Në raport, studiuesit vëzhguan nëntë gra në Ëuhan që kishin pneumoni COVID-19. Disa nga gratë kishin komplikime shtatzënie, por të gjitha rastet rezultuan në lindje pa transmetim të infeksionit.
Ndërsa ky studim nuk përjashton plotësisht mundësinë e transmetimit gjatë shtatzënisë por nënvizon nevojën për të treguar kujdes.
“Duhet të keni prova para se të mund të thoni se po ndodh, thotë Rasmussen.
Frieman shprehet se kjo epidemi do të kërkojë më shumë fonde për hulumtimin e koronavirusit nga Bashkimi Evropian dhe Fondacioni Bill & Melinda Gates.
Të enjten e kaluar, Komisioni Kombëtar i Shëndetit në Kinë tha se më shumë se 1.700 punëtorë të kujdesit shëndetësor janë të sëmurë me virusin e ri, dhe njoftimi erdhi vetëm një ditë pasi ËHO përfundoi një samit për kujdesin spitalor dhe zhvillimin e terapive, si vaksinat.
Frieman dëshiron që mbështetja dhe interesi të zgjasë edhe nëse ky shpërthim përfundimisht agravohet më tepër.
“Menjëherë pas shpërthimit të SARS, u vunë në dispozion shumë të mëdha parash dhe asnjëherë su përdorën,” thotë Frieman. “Pse nuk kemi këto përgjigje? Askush nuk i financoi këto studime”/The New York Times
