Presidenti Ilir Meta ka kthyer mbrapsht ligjin për “Për prokurimin publik”, duke i kërkuar Parlamentit që të rishikojë jo pak por plot 36 nene
“Në bindje të Kushtetutës dhe në zbatim të nenit 85, pika 1, të saj, kam vendosur kthimin për rishqyrtim të ligjit nr. 162/2020 “Për prokurimin publik”, me qëllim rishikimin dhe përmirësimin e dispozitave të neneve 4, 6, 10, 12, 15, 17, 19, 24, 25, 26, 30, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 50, 51, 52, 54, 57, 71, 76, 80, 85, 86, 98, 105, 111, 114, 115, 117, 118, 119, 162, apo çdo dispozite tjetër që bëhet e detyrueshme për ndreqje dhe përmirësim si rezultat i ndërhyrjes tek to”, thuhet në argumentimin e kreut të shtetit.
Më tej theksohet se parashikimet e ligjit që lënë hapësira për zbatime selektive në praktikë të rregullimeve, çojnë në deformimin e konkurrencës së lirë mes operatorëve ekonomikë potencialë për pjesëmarrje në procedurat e prokurimit.
“Deformimi i konkurrencës shkakton pasoja direkte në cilësinë e mallit/shërbimit të prokuruar, që ka impakt direkt dhe kosto financiare, duke ulur transparencën e administrimit të fondeve publike. Sa më sipër, janë shqetësime që duhet të merren në konsideratë nga Kuvendi i Shqipërisë gjatë rishqyrtimit të këtij ligji, duke mbajtur në vëmendje nevojën për përcaktimin e rregullave të qarta dhe transparente në procedura që lidhen me prokurimin me fonde publike, rregulla këto që duhet të garantojnë efektivitet, efiçiencë dhe mirëpërdorim të këtyre fondeve”, shprehet presidenti.
Disa nga argumentet
- Neni 76, rendit kriteret detyruese për skualifikim. Kjo dispozitë paraqet disa problematika si vijon:
1.1 Në pikën 3, shkronja “c)”, të nenit 76, parashikohet se, “operatori ekonomik është shpallur fajtor me vendim gjyqësor të formës së prerë për shkelje të rëndë profesionale, për sa kohë që nuk është parashkruar, sipas legjislacionit në fuqi.”
Nëse kjo dispozitë bën fjalë për dënime të natyrës penale, instituti i “parashkrimit” njihet nga Kodi Penal për parashkrimin si ndaj ndjekjes penale apo ekzekutimit të dënimit penal, ndërkohë që pas ekzekutimit të dënimit, Kodi Penal njeh dhe rregullon institutin e rehabilitimit.
Në rastin e nenit 76, pika 1 dhe pikën 3, shkronja “c”, ligji ka shtrembëruar institutin penal “të rehabilitimit”, duke përfshirë një interpretim të ri të këtij institute përmes këtij ligji i cili hyn në llojin e atyre ligjeve që miratohen me shumicë të thjeshtë, duke rënë ndesh me afatet e rehabilimit që parashikohen nga Kodi Penal, si një normë në nivel më të lartë në hierarkinë e akteve, e miratuar me shumicë të cilësuar.
Veprat penale që rendit pika 1, shkronja “a)”, e nenit 76, janë vepra penale të rënda. Për rehabilitimin e personave që kanë vuajtur dënimin për këto vepra penale, neni 69, i Kodit Penal parashikon afate të ndryshme në raport me afatin 5-vjeçar që parashikon ligji nr. 162/2020.
Për këto arsye, është e nevojshme që neni 76 të rishikohet, në mënyrë që të jetë në harmoni me parashikimet e legjislacionit penal.
1.2 Në pikën 3, shkronja “f)”, parashikohet si rast skualifikues edhe rasti kur: “autoriteti kontraktor ka informacion të provuar se operatori ekonomik ka marrë përsipër të ndikojë në mënyrë të gabuar procesin e vendimmarrjes së autoritetit ose entit kontraktor për të marrë informacion konfidencial, që mund t’i japë atij avantazh të padrejtë në procedurën e prokurimit, ose nga pakujdesia të japë informacione të gabuara që mund të kenë ndikim domethënës në vendimet që lidhen me përjashtimin, përzgjedhjen ose prokurimin.”
Paqartësia mbi faktin se çfarë do të vlerësohet si, “informacion i provuar” në këtë rast, dhe mënyrën se nga do të sigurohet, administrohet dhe vlerësohet një informacion i tillë, krijon premisa për interpretim e zbatim të gabuar dhe të diferencuar të dispozitës.
Ndaj dhe një parashikim i tillë, i pasaktësuar, mund të kthehet në një mekanizëm penalizues në formën e përjashtimit pa të drejtë nga procedurat e prokurimit publik të operatorëve ekonomikë, apo të përdoret si një mjet në duart e autoritetit publik, për të ndëshkuar pa të drejtë disa konkurentë, e për të favorizuar njëkohësisht kundërshtarët konkurentë të tij.
1.3 Përcaktimi i pikës 4, të këtij neni (76), krijon hapësira për autoritetin ose entin kontraktor, që pavarësisht shkeljeve që përcakton ligji si raste taksative për skualifikim, të mund të vendosë të mos e skualifikojë operatorin ekonomik, është i papranueshëm dhe i pajustifikueshëm qoftë në rrethana të jashtëzakonshme apo për arsye të interesit thelbësor publik.
Për më tepër që, për çështje kaq sensitive dhe thelbësore, si interesi publik, shëndeti publik, apo mbrojtja e mjedisit, vigjilenca e autoriteti kontraktor për besueshmërinë dhe cilësinë e mallrave apo shërbimeve të ofertura, duhet të jetë në nivelet më të larta.
Nga ana tjetër, prokurimi i mallrave dhe shërbimeve në terma të nevojave, planifikohet që 1 vit përpara. Paqartësi në zbatimin e këtij parashikimi shkakton edhe mos përcaktimi i “autoritetit kompetent” që konfirmon rrethanën e jashtëzakonshme, apo arsyet thelbësore që lidhen me të, sipas parashikimit të pikës 4, të nenit 76.
Kjo dispozitë meriton vëmendje të shtuar nga Kuvendi dhe plotësim të normës ligjore me kriteret apo orientimet e nevojshme, në mënyrë që asnjë rrethanë e natyrës normale, të trajtohet nesër në praktikë si “e jashtëzakonshme”, pa shkaqe të përligjura që diktojnë këtë vendimmarrje.
1.4 Edhe pika 6, e nenit 76, sërish paraqet të njëjtën problematikë, kur nga njëra anë neni rendit kriteret detyruese për skualifikim, që prezumohet se është një masë që ndërmerret për shkelje të rënda, nga ana tjetër përmes kësaj pike, autoritetit kontraktor i lihet marzh vlerësimi nëse masat e marra ndaj operatorëve ekonomikë, edhe prej organeve të tjera, janë të mjaftueshme për të treguar besueshmërinë e tij.
Për më tepër, pagesa e një kompensimi për çdo dëm të shkaktuar si pasojë e kryerjes së një vepre penale apo shkeljeje ligjore, nuk mund të konsiderohet si shkak për të kualifikuar një subjekt, kur rastet e veprave penale për të cilat skualifikohet janë ndër rastet më të rënda që cenojnë sigurinë e shtetit dhe të shtetasve (nga pjesëmarrja në grup të strukturuar kriminal, organizatë kriminale, bandë e armatosur, organizatë terroriste; korrupsion; mashtrim; pastrim parash ose financim të terrorizmit; vepra me qëllime terroriste ose vepra penale të lidhura me veprimtari terroriste; falsifikim; e deri te puna e fëmijëve dhe forma të tjera të trafikimit të qenieve njerëzore).
Një autoritet dhe ent kontraktor nuk mundet që të gëzojë aftësinë, e aq më pak kapacitetin dhe kompetencën që të vlerësojë situatat, siç parashtrohen nga pika 6 e nenit 76, e aq më pak kompetencën për të vlerësuar rëndësinë dhe rrethanat e posaçme të veprës penale apo të shkeljes, në balancë me masat e marra nga operatori ekonomik, nëse ato mjaftojnë përkundrejt çështjes penale, për të rifituar besueshmërinë për fitimin e një bashkëpunimi për punë apo shërbime me fonde publike.
Referuar gjetjeve dhe vlerësimeve të mësipërme, neni 76 i ligjit meriton vëmendje nga Kuvendi dhe një rishkrim tërësor të tij, në mënyrë që ai të jetë në harmoni me legjislacionin procedurial penal, politikat penale dhe institutet që parashikohen nga Kodi Penal.
- Ligji parashikon në nenet 85 dhe 86, dhe jo vetëm, por dhe në disa dispozita të tjera, uljen/kufizimin e numrit të kandidatëve të tjerë të kualifikuar që do të ftohen për pjesëmarrje, apo uljen e numrit të ofertave dhe zgjidhjeve, në rastet e procedurave të prokurimit me faza.
Në tërësi, fryma që ndjek ligji është se, ky proces është i pranueshëm, nëse autoritetet ose entet kontraktore e përcaktojnë këtë mundësi që në njoftimin e kontratës ose në ftesën për shprehje interesi. Ligji mund të përcaktojë minimumin e operatorëve të nevojshëm që duhet të paraqesin ofertat e tyre në një procedurë, për t`u konsideruar se përmbushet nevoja për konkurrencë.
Ndërkohë që kufizimi i numrit maksimal të operatorëve që ftohen të marrin pjesë, nuk gjen asnjë justifikim dhe nëse kjo ndërmerret që në fazat fillestare të një procedure prokurimi, kjo krijon një barrierë për pjesëmarrjen e operatorëve të ndryshëm në garë.
Pra për të patur një garë sa më konkuruese dhe transparente, ligji mund të përcaktojë numrin minimal të kandidatëve, por kurrësesi nuk duhet që përmes ligjit të krijohet mundësia që të kufizohet dhe numri maksimal i tyre.
Përkundrazi, një pjesëmarrje e lartë është tregues për një konkurrencë efektive, pa diskriminim, dhe dhënie e mundësisë së barabartë për të marrë pjesë në procedurat e prokurimit, ashtu sikurse synohet në ligjin e ri për prokurimin publik.
Sa më i lartë numri i operatorëve të kualifikuar aq më shumë cilësor prezumohet se do mund të jetë produkti i prokuruar, apo më i ulët çmimi i ofertuar. Një logjikë e kundërt, nuk garanton sukses në procedurat e prokurimit, por krijon mundësi të paracakimit të fituesve të tyre.
Për më tepër, kjo zgjidhje nuk gjendet e justifikuar as nga praktikat e derimëtanishme, kur nuk ka patur ndonjëherë shqetësime të evidentuara për pjesëmarrjen e shumë operatorëve ofertues në një procedure.
Referuar këtij arsyetimi, nevojitet rishikimi i nenit 85 -86 dhe i çdo dispozite tjetër që njeh këtë mundësi, e cila përmbys parimet e prokurimit publik të hapur, me mundësi të barabarta për të marrë pjesë.
