Gjuha shqipe është gjuha më e vjetër që është shkruar në botë!

GJUHA, është baza e të gjitha marrëdhënieve njerëzore. Zogjtë dhe kafshët gjithashtu duket se janë në gjendje të lëshojnë disa tinguj që kanë kuptim. Ata mund të tregojnë frikë, kënaqësi ose dëshirë duke rënkuar, lehur ose cicërimë. Por ata nuk mund të shprehin ide. Të rriturit, janë në gjendje të thonë pothuajse gjithçka që ndiejnë ose mendojnë. Gjuha nuk është një produkt i përfunduar siç është një foto ose një tryezë. Por ajo pra gjuha gjithman është në ndryshim. Shtohen fjalë të reja dhe ndodh që fjalë të vjetra dalin jashtë përdorimit. Ndryshimet në strukturën e fjalive dhe rregullat e gramatikës ndryshohen nga përdorimi.

Në luftën e Trojës Homeri shkroi Iliadën dhe Odisen në shqip. E para vepër letrare që është shkruar në historin e njerzimit, në antitektin e lashtë

Por midis kohës së Homerit, 1200 vjet p.e.s. dhe ditëve të sotme, dialektet gegnisht të gjuhës shqipe nuk kan ndryshuar shumë, pamvarsisht se sot në vendin tonë, përdoret gjuha letrare. Është shumë e vështirë për shumë lexues e huaj të kuptojnë gegnishten e Homerit. Po kështu në trevën time ekziston një gjuhë e vështir për tu mësuar nga ata që nuk jan vendas. E kam fjalën këtu për gjuhën e Dibrës e cila ndryshe shkruhet, ndryshe shqiptohet dhe ndryshe përdore në dialekte edhe brenda për brenda trevës. Megjithse thekset janë të ndryshme në shqiptim të gjithë vendasit e kuptojnë njeri tetrin. Kjo e ka bërë gjuhën e dibrës të vështirë për tu kapur jo vetëm nga buajtsit por edhe nga kompjutrat më modern të kohes.

Po kështu disa kapituj të biblës janë shkruajtur në gjuhën shqipe dhe me një përkthim disi në anglishten e sotme.

Gjuha, megjithse është një mjet artificial, lindi si demosdoshmeri. Një foshnjë nuk është në gjendje të flasë kur të lindë. Ka pak dëshira dhe zakonisht mund të marrë atë që dëshiron duke qarë. Por, ndërsa fëmija rritet, dëshirat e tij rriten dhe ajo ka nevojë të shprehë më shumë ide. Me kalimin e kohës, një foshnjë mëson se disa tinguj nënkuptojnë gjëra të caktuara për njerëzit rreth tij. Rregulli i parë i fjalës është që njerëzit me të cilët po flasim duhet të kuptojnë se çfarë nënkuptojmë me tingujt që lëshojmë. Fëmija që po mëson të flasë duhet të mësojë shumë për kuptimin. Shpesh, një nga fjalët e para që një fëmijë mëson është nënë. Shumë fëmijë mendojnë në fillim se të gjitha gratë që e rrethojnë janë nëna. Duhet pak kohë për të mësuar nga fëmija se ka vetëm një nënë. Por ky është vetëm hapi i parë në mësimin e kuptimeve. Fëmijët duhet të mësojnë se i njëjti tingull nuk do të thotë gjithmonë të njëjtën gjë. Një fëmijë më në fund i mëson të gjitha këto gjëra. Por ajo që ai, ka mësuar është një gjë artificiale. Gjuha do të thotë se është ajo që njerëzit kanë vendosur të nënkuptojnë. Fjalët janë pjesë e gjuhës, por nuk janë pjesa e plotë. Tingujt janë të padobishëm pa kuptim. Gjuha e shkruar është po aq artificiale sa gjuha e folur. Alfabeti ynë është thjesht një grup shenjash ose shenjash që është miratuar për të qëndruar në tinguj në gjuhën tonë. Nëse do të donim, mund të shkruanim tingujt e gërmave, a, b, dhe c si Eh E, dhe El. Nuk do të bënte asnjë ndryshim në vetë gjuhën. Ne nuk i përmbahemi asnjë sistemi fiks edhe me alfabetin tonë. Ne shpesh përdorim të njëjtën grup shkronjash për të bërë tinguj të ndryshëm, ose përdorim grupe të ndryshme shkronjash për të bërë të njëjtin tingull. Ne jemi në gjendje ta lexojmë gjuhën tonë vetëm sepse kemi pranuar disa kombinime të caktuara të shkronjave si fjalë, për disa fjalë të caktuara.

Ekzistojnë disa hamendësime se si njeriu filloi të fliste për herë të parë, por askush nuk e di me saktësi se si ndodhi kjo. Disa studjues të gjuhës mendojnë se njerëzit së pari filluan të flasin duke bërë të njëjtët tinguj që lëshojnë zogjtë dhe kafshët. Studiues të tjerë të gjuhëve besojnë se fjalët u bënë për të imituar tingujt që njeriu dëgjoi rreth tij. Fjalë të tilla si gumëzhitje ndoshta kanë filluar në këtë mënyrë, por shumica e fjalëve nuk mund të shpjegohen në këtë mënyrë. Studiues të tjerë kanë bërë sugjerime të tjera, por asnjëri prej tyre nuk është një shpjegim plotësisht i kënaqshëm. Ka shumë të ngjarë që të gjitha këto hamendje të kenë pak të vërtetë në to. Gjuha ndoshta nuk u rrit sipas një plani. Në vend të kësaj, ajo u rrit ashtu siç u duhej njerëzve, në të njëjtën mënyrë që gjuhët rriten sot. Gjuhët që ekzistojnë sot nuk janë perfekte. Disa ide janë të vështira të shprehen në to. Disa ide janë shumë të lehta për t’u shprehur, sepse kemi shumë mënyra për t’i shprehur ato. Por gjuha ende mbetet mjeti më i mirë që kemi për të komunikuar me njëri-tjetrin.

Si rriten gjuhët?

Shumë gjëra ndikojnë në mënyrat se si një gjuhë rritet. Luftërat, tregtia dhe lëvizjet e njerëzve kanë vendosur nëse një gjuhë do të përhapet ose do të shuhet. Aleksandri i madh, gjat fushatave të tijë kundra Persisë kishte një grup të madh të gazetarve që e shoqëruan ate në këtë ekspeditë. Po kështu edhe Ptolemi ka mbajtur një dyzin materialesh të shkruara lidhur më luftën kundra Darit III të persisë. Të gjitha këto dokumenta kanë qenë të shkruara në gjuhën shqipe. Ptolemi, gjat kohës që ishte faraon i Egjyptit, ngriti në Aleksandri biblotekën më të madhe që ishte parë në historin e njerzimit. Kjo biblotek që kishte mbi 500 mijë kopje librash u dogj në vitin 640 në sy të publikut. Qëllimi, përse u dogj kjo biblotek kaq e madhe ishte lufta për zhdukjen e identitetit tonë Pellasgo – Ilir.

Latinishtja e cila ka si baz gjuhën shqipe filloi të funksjonoi rreth viteve 200 p.e.s.

Erdhi në një kohë,ku latinishtja u bë, gjuha mbizotëruese e një pjese të madhe të Evropës jugore dhe perëndimore. Ushtritë romake kishin mbajtur ditare me vete ndërsa pushtonin toka të reja për Romën. Por kur Perandoria Romake u shkatërrua dhe ra në duart e pushtuesve nga verilindja, gjuha latine gati sa nuk u shua. Shumë kohë ju desh që Kisha Katolike Romake të përdorte gjuhën latine, por përdorimet e saj të tjera janë vetëm shkrimi i recetave për ilaçe dhe emërtimi i bimëve dhe kafshëve në mënyrë shkencore. Kolonistët e parë që u vendosën në Amerikën e Veriut ishin anglisht folës, dhe gjuha e tyre u bë gjuha e Shteteve të Bashkuara. Spanjollët u vendosën në Amerikën Latine dhe Spanjishtja u bë gjuha e shumicës së vendeve të Amerikës së Jugut. Biznesmenët amerikanë, britanikë dhe kanadezë bëjnë një pjesë kaq të madhe të tregtisë botërore saqë anglishtja është bërë një “gjuhë e dytë” e shumë njerëzve në të gjitha pjesët e botës.

Gjuhët gjithashtu rriten brenda vetvetes.

Kontakti me popuj nga vendet e tjera i bën gjuhët më të pasura. Anglishtja ishte kryesisht një dialekt anglo-sakson përpara se frengjishtja normane të pushtonte Anglinë në 1066. Normanët flisnin frëngjisht dhe njerëzit gradualisht kombinuan anglisht-saksone dhe frëngjishten normane për të formuar pjesën më të madhe të gjuhës angleze. Edhe ne gjithashtu i shtojmë gjuhës sonë fjalë të reja kur na duhen. Ndonjëherë fjalë të tilla të reja duket se nuk vijnë nga askund. Të tjerat bëhen artificialisht. Shumë emra për shpikjet e fundit u bënë nga fjalë shqip dhe më pas latine. Një mënyrë tjetër në të cilën gjuha rritet është përmes zhargonit. Gjuhësorët mendojmë se zhargoni është diçka e re, sepse fjalët zhargon që dimë janë të reja. Por zhargoni është po aq i vjetër sa vetë gjuha. Fjalët zhargon janë thjesht fjalë që nuk janë bërë ende pjesë e pranuar e gjuhës. Ata mund të vdesin, ose më në fund mund të pranohen. Fjalë të tjera të tilla si marinari, kapuçi dhe gazi dikur ishin zhargon, por tani ato janë bërë pjesë e gjuhës.

Provat e para të gjuhës datojnë vetëm në rreth 4000 p.e.s. Por ka të ngjarë që gjuhët të kenë ekzistuar në një formë të folur shumë kohë më parë. Sipas të dhënave të njohura ekzistojnë vetëm një gjuhë e shkruar 3500-4000 vjet p.e.s. Kjo është gjuha shqipe. Gjuha greke e vjetër as që ka ekzistuar. Si ka mundësi që greket kan të dokumentuar emrin e mbretërve të tyre, deri, të fundit 80 vjet p.e.s. dhe kan harruar gjuhën?

Sipas të dhëna dhe të thëna disa historian thonë se gjuha e parë e shkruar është gjuha Armene.

Kjo është e vërtet, por, duhet të dim se Armenia e ka marr këtë emër 184 vjet pas Krishtit dhe ajo zonë ishte nën perendorin Hitte. Pra dua të them se Armenët ishin Pellazg.

Grupi Indo-Evropian.

Shumica e gjuhëve duket se janë rritur nga gjuha shqipe, për të cilën ka shënime të pakta. Ne, themi se gjuha jonë ka ekzistuar, për shkak të ngjashmërive nga ku rrodhën gjuhë të ndryshme më të reja. Gjuhët e popujve të Evropës dhe pjesëve të Azisë kanë ardhur nga një gjuhë amtare e cila është gjuha shqipe të cilën studiuesit e quajnë indo-evropiane (Etruske). Duke dashur të anashkalojnë ekzistencën e gjuhës shqipe, thuhet se “shkencëtarët besojnë se shumë kohë më parë një grup njerëzish jetonin në Evropën Qendrore që flisnin këtë gjuhë”.

Po kështu ata thonë se, nuk ka të dhëna për vetë gjuhën. Besohet se këta njerëz u rritën në numër dhe filluan të lëviznin në pjesë të tjera të kontinentit. Por ne u themi se, ata ishin Pellazgët, paraardhësit e shqiptarve. Pellazgo-ilirët, shkuan në Itali, Franc dhe Angli. Këto grupe njerzish morën gjuhën e tyre me vete. Por sapo ata u ndanë nga njëri-tjetri, gjuha e tyre amtare filloi të ndryshonte. Stoku origjinal i fjalëve mbeti, por tingujt dhe format u ndryshuan gradualisht. Ne nuk jemi të sigurt pse ndodhën këto ndryshime. Secili grup kohë pas kohe gjithashtu gjeti nevojën për të bërë fjalë të reja, dhe secili grup bëri fjalë të ndryshme të reja. Ekziston një ligj i gjuhës që një gjuhë bëhet më e thjeshtë ndërsa plaket. Të gjitha gjuhët kanë tendencë të heqin dorë nga mbaresat e fjalëve të veçanta që qëndrojnë për gjini dhe rast dhe quhen lakime. Gjuhët indo-evropiane të gjitha u bënë më të thjeshta. Në fund, anëtarët e grupeve të ndryshme flasin në gjuhë të ndryshme. Gjuhët kryesore që erdhën nga indo-evropianët janë dialektet e shqipes, gjuhët italike, kelte, teutonike, sllave, iraniane (persisht) dhe indiane (sanskritisht, bengalisht, indisht dhe të tjerë). Trupi kryesor i gjuhëve indo-evropiane u nda në grupe të tjera gjuhësore. Gjuhët Romane përbëjnë një nga më të rëndësishmet nga këto. Latinishtja e cila u formua nga shqipja ishte nëna e gjuhëve Romane, të cilat përfshijnë Italisht, Frëngjisht, Spanjisht, anglisht etjer. Është shkruar pak për prishjen e gjuhës së vjetër indo-evropiane të quajtur shqipe. Është e qartë se gjuha shqipe dikur flitej si në Evropën Perëndimore dhe në Azinë e Vogël. Por, gjuhëtarët me keqdashje thonë se ka kohë që ka vdekur.

E thonë sepse në planet e tyre antishqiptare ishte shuarja e identitetit tonë kombëtar. Sulltanati e ndaloi me ligj gjuhën shqipe duke e etikuar atë si gjuhën e djallit.

Cornish ishte një gjuhë kelte, por ajo u shua në fillim të viteve 1800. Uellsishtja moderne, bretonishtja dhe galishtja kanë të njëjtën gjuhë amtare kelte. Një nëngrup tjetër indo-evropian është Teutonic. Gjuha më e hershme e njohur teutonike është gotike, e cila ka vdekur për qindra vjet. Vetë anglishtja është një kombinim i anglisht-shqip.

Ka të paktën njëqind e pesëdhjetë grupe gjuhësore të cilat nuk kanë asnjë lidhje të dukshme me njëra-tjetrën. Prej tyre, rreth njëqind e njëzet e pesë janë grupe të gjuhës indiane amerikane. Indo-Evropiani është më i rëndësishmi nga të gjitha grupet. Gjuhët e tij fliten nga numri më i madh i njerëzve në botë, dhe letërsia e tyre është më e rëndësishmja. Por edhe grupe të tjera gjuhësore janë të rëndësishme. Në Azi dhe Afrikën verilindore, shumë njerëz flasin gjuhë të grupit Hamito-Semitik. Në këtë grup janë gjuhë të tilla si egjiptiane e hershme (më vonë koptike), etiopike, aramaike, hebraike, fenikase, asiro-babilonase dhe arabe. Shumë nga këto gjuhë janë

të vdekur, por popujt e Lindjes së Mesme, Afrikës verilindore dhe Maltës flasin gjuhë të prejardhura ose të lidhura me to. Nga grupet e tjera gjuhësore, më të rëndësishmet janë:

Uralisht duke përfshirë finlandishten, estonishten, lappin dhe hungarezen. Altaik – Turqisht, Mongolian dhe Mançu. Kineze-tibetiane ose indo-kineze kineze, tibetiane, birmaneze dhe siameze. Japoneze dhe koreane. Malajano-Polinezian përfshirë gjuhët e Malajas, Indonezisë dhe ishujve të tjerë të Paqësorit Jugperëndimor, nga të cilat fliten rreth 1000 lloje, dhe fliten nga popujt e Guinesë së Re dhe ishujt e afërt. Australia, ka rreth 100 gjuhë të ndryshme të cilat nuk janë të lidhura qartë, por janë grupuar së bashku, sepse fliten nga vendasit e Australisë. Eskimo-Aleut është një grup gjuhësh të folura nga popujt e Ishujve Aleutian, si dhe Eskimot e Alaskës, Grenlandës, Labradorit, Kanadës Veriore dhe Siberisë Verilindore. Kauktizian. Ka shumë gjuhë të përfshira në këtë grup, të cilat nuk janë të lidhura qartë. Më e rëndësishmja prej tyre është ajo që flitet nga populli gjeorgjian në pjesën jugore të Rusisë. Ibero-Baske, e cila flitet nga populli Basak i Spanjës dhe Francës.

Në kohën tonë, komunikimet janë zhvilluar dhe kontakti midis kombeve të ndryshme është rritur. Vështirësitë e shkaktuara nga ndryshimet në gjuhë janë rritur. Shumë njerëz kanë besuar se do të ishte shumë më mirë nëse të gjithë popujt do të flisnin të njëjtën gjuhë. Tregtia do të ishte më e lehtë dhe mirëkuptimi ndërmjet kombeve do të rritej. Organizata të tilla ndërkombëtare si Kombet e Bashkuara mund të funksionojnë më mirë nëse delegatët flasin të njëjtën gjuhë. Disa gjuhëtar, janë përpjekur të përpunojnë një gjuhë në të gjithë botën.

Por, Esperienca dhe gjuhët e tjera ndihmëse nuk janë testuar kurrë në një shkallë të gjerë. Ne flasim për gjuhët që kanë një “ndjesi”. Asnjë kinez nuk mund të marrë kurrë “ndjesinë” e frëngjishtes dhe asnjë francez nuk mund të marrë ndonjëherë “ndjenjën” e kinezishtes. Dhe pak persona mund të marrin “ndjenjën” e një gjuhe ndihmëse. I mungon ngrohtësia dhe tërheqja njerëzore e një gjuhe amtare. Është gjithashtu e vështirë t’i bësh njerëzit të mësojnë një gjuhë ndihmëse nëse nuk e dinë që do të jetë praktikisht e dobishme. Njerëzit që promovojnë gjuhë të tilla nuk kanë qenë ende në gjendje të marrin mjaft njerëz për t’i mësuar ato, në mënyrë që një numër i madh i njerëzve të tjerë të mendojnë se ia vlen koha e tyre edhe t’i mësojnë ato. Që nga vitet 1930, një formë e re e gjuhës ndërkombëtare ka bërë ca përparim. Quhet anglishtja themelore. Kjo gjuhë përdor 850 deri 1.1 miljon fjalë. Mbrojtësit e gjuhës thonë se gjithçka mund të shprehet në këto 850 – 1.1 miljon fjalë dhe se gjuha mund të mësohet lehtë dhe shpejt. Janë bërë përpjekje për të mësuar anglishten bazë si një “gjuhë e dytë” ndërkombëtare. Nuk është krijuar për të zëvendësuar gjuhë të tjera, por thjesht për të qenë gjuhë e zakonshme e njohur për shumicën e njerëzve në tokë. Sot anglishtja është gjuhë baz që përdoret në marrdhanjet ndërkombëtare dhe ka patur sukses.

Të gjitha gjuhët kanë një lloj organizimi.. Gjuhët ndryshojnë në tinguj dhe në formë. Por të gjithë kanë të njëjtin model themelor. Ka lloje të ndryshme fjalësh, të klasifikuara sipas përdorimit të tyre. Llojet kryesore, të quajtura pjesë të fjalës, janë emrat, foljet dhe modifikuesit. Të gjitha gjuhët kanë këto lloje, dhe disa gjithashtu kanë lloje të tjera. Emrat janë fjalë që qëndrojnë për gjëra ose ide. Foljet shprehin veprim. Modifikuesit kufizojnë kuptimet e emrave dhe të foljeve. Secila fjalë ka një kuptim të veçantë ose grup kuptimesh. Fjalët bashkohen për të shprehur një ide. Këto grupime fjalësh quhen fjali. Ekzistojnë lloje të ndryshme fjalish, të klasifikuara sipas formës dhe qëllimit të tyre. Shprehja e ideve në gjuhët e civilizuara shpesh bëhet në një mënyrë shumë komplekse. Përdoren shumë klauzola dhe fraza.

Njerzit duhet të mësohen në formën e gjuhës së tyre dhe si ta përdorin atë më së miri. Aftësia për të folur dhe shkruar mirë është thelbësore për suksesin në shumë fusha. Të folurit dhe të shkruarit janë pjesë normale e rutinës sonë të përditshme. Por ato gjithashtu mund të jenë një art. Studentët mësohen se si të përdorin njohuritë e tyre për të lexuar dhe shkruar në mënyrën më të mirë. Një studim i veprave të shkrimtarëve të mëdhenj është një nga mënyrat më të mira për të mësuar të shkruash mirë. Shkollat i kushtojnë shumë vëmendje kurseve të letërsisë për këtë arsye. Një student mund të mos bëhet kurrë një shkrimtar i shkëlqyer. Por studimi i letërsisë do ta ndihmojë atë të mësojë se si të shprehet qartë dhe të vlerësojë bukuritë e gjuhës së vet. Të folurit është më e rëndësishme për shumicën e njerëzve sesa shkrimi. Është baza e të gjitha marrëdhënieve shoqërore. Njerëzit të cilët mund të flasin mirë shpesh bëjnë mirë në biznes dhe bëjnë shumë miq gjithashtu. Të folurit mësohet kryesisht përmes imitimit të asaj që dëgjojmë të tjerët të thonë. Për këtë arsye është e rëndësishme që prindërit dhe mësuesit të shikojnë fjalimin e tyre me kujdes. Zakonet e të folurit të një personi formohen në fëmijëri. Pak persona që mësojnë të flasin me një theks të veçantë e humbin atë theks edhe nëse lëvizin në një zonë ku nuk përdoret. Të rriturit gjithashtu e kanë të vështirë të humbin zakonet e gramatikës, fjalorit dhe ndërtimit të fjalive. Nxënësit mësohen si të flasin në vitet e para të shkollës duke pasur shumë mundësi për të folur. Ata tregojnë histori ose japin fakte. Mësuesit mund të vazhdojnë në klasat e mëvonshme për të korrigjuar fjalimin e keq gjatë recitimeve. Në shkollat e mesme dhe kolegjet, kurset e të folurit dhe të dramatikës ndihmojnë në zhvillimin e aftësive biseduese dhe të folurit.