Nga Halil Teodori
DIALEKTET,
është mënyra se si njerëzit flasin në një rreth të caktuar të një vendi, ose në një klasë të caktuar shoqërore. Dialekti ndryshon nga modelet e pranuara të të folurit të gjuhës. Në zonën e dibrës dhe në gjithë shqipërin janë përdorë shumë fjalë që i pëkasin dialekteve të këtyre trevave.
Dialekti, ka përdorim të lokalizuar në shqiptim dhe është pjesë e dialektit të njerëzve në atë rreth. Përdorimi i fjalëve ose shprehjeve të caktuara në një trev konsiderohet gjithashtu si pjesë e dialektit. Dikur nuk ishte aq e lehtë për të lëvizur dhe për të biseduar me zonat përreth si tani. Njerëzit që jetonin vetëm disa kilometra larg, flisnin ndryshe. Ndonjëherë një grup punëtorësh, kaubojtë, hajdutët, apo ata që merren me tregëti të ndaluar si p.sh drogë…, zhvillonin një dialekt po aq të rëndësishëm sa ai i një rajoni. Gazetat dhe radioja e sotme, duke ndjekur përdorimet standarde, po ndihmojnë në zvogëlimin e këtyre ndryshimeve në të folur. Dialektet janë ruajtur në letërsi që lexuesit t’i shijojnë dhe studiojnë. Ato janë po aq pjesë e ngjyrës lokale, sa edhe gjeografia dhe zakonet. Shumë autorë e kanë njohur këtë fakt dhe janë bërë të famshëm si rezultat. Ndër historitë e treguara dhe që është përdorë dialekt janë historitë e Ndre Mjedës, Fishta,Mark Twain për Misisipi, Historitë e Xha Remusit të Joel Chandler Harris të Negros Jugore dhe tregimet e Bret Harte për kampe perëndimore të minierave. Dialektet janë edhe më të shënuara në Britaninë e Madhe. Disa prej tyre janë London Cockney, Yorkshire dhe Skocez. Rudyard Kipling përjetësoi dialektin e ushtarëve britanikë në tregimet dhe poezitë e tij. Gjuha shqipe ka disa dialekte, përfshirë Gegnishten, dhe Toskërishten. Edhe dialektet italiane përfshijnë siçiliane, romake, toskane dhe veneciane. Ishte, pellazgu, Homeri një nga filozofët më të mëdhenjë që ka pasur historia e njerzimit i cili shkroi dymbedhjet libra në gjuhën shqipe duke përdor dialektin gegërisht. Por edhe gegërishtja ndryshon nga njëra trevë në tjetrën. Homeri ndër fjalët e shumta që përdori janë edhe disa fjal që i përkasin vetëm krahinës Dardane Iliridës spo dhe dibra e sotme. Ai ka përdor një fjalor te gjërë shprehjesh por unë dua të theksoj fjalët, Cuca, Vikati,Soop,… etjer. Me këtë nuk dua të them se Homeri ishte dibran por ai, përdori disa fjal që përdoren gjërsisht në dibërën e sotme.
Fjalori vjen nga fjala shqipe dhe që në latinisht u përshtat dictionarium, e cila nga ana tjetër erdhi nga latinishtja dictio, që do të thotë thënie. Pellazgët e lashtë ishin të parët që prodhuan vepra të ngritura mbi parimet themelore të atyre që tani nuk janë, por që përdoren gjërsisht në dialektet zonale. Por shumica e fjalorëve shqip dhe latinisht ishin ose lista e fjalëve të rralla dhe e vështirësive ose listave të specializuara të fjalorëve. Më vonë, gjatë periudhës së Mesjetës, studiuesit përdorin shumë fjalë latine, duke i përdorur ata për të shpjeguar fjalë të vështira latine që shqiptoheshin shqip më lehtë.Nga fundi i Mesjetës, latinishtja e cila rrjedh nga gjuha shqipe, plotësoi të gjitha gjuhët që nga anglishtja, frëngjishtja, gjermanishtja dhe gjuhët e tjera kombëtare të Evropës. Kjo ka bërë që studiuesit, të plotësojnë formimin e fjalëve për kuptimin duke u mbështetur në dorëshkrimet latine. Fjalorët thjesht japin kuptimin e fjalëve të forta latine në fjalët e gjuhës kombëtare. Sepse këto gjuhë u pranuan në vend të secilit, nuk kishin nevojë për fjalë të reja për të lexuar fjalët e vështira të gjuhës së tyre në terma të fjalëve më të thjeshta dhe për të kërkuar formësimet gjuhësore.
Kur flasim për dialektët nuk duhet të përqëndrohemi vetëm në dialektet që përdoren dhe janë përdor vetëm në zonën që sot quhet shqipëri apo kosov, por studimi duhet të shtrihet në të gjithë pellazgjin sepse shqiptaët jan të shtrir deri në ukrain, gjeorgji, turqi… Kjo është detyr e shtetit që të punoi për të nxjer të vertetën lidhur me c’far u diskutua. E them këtë sepse përvec tjerash, ishin edhe dialektet që mbajtën gjallë identitetin tonë kombëtar.
