Nga Halil Teodori
Në Persi, Aleksandri prej kohësh mbahet mend si hero, por djegia e Persepolis si rezultat i një hakmarrje, ku persët kishin djegur Athinën, 150 vjet përpara, nuk harrohet pasi ata ende mbajnë zjarrin e shenjtë të Ahuramazda. Në të gjithë Lindjen e Mesme, trashëgimia e Aleksandrit qëndron. Ai shfaqet si perëndi në lidhje me imazhin e tij në monedha antike që mbanin brirë të babait të tij hyjnor Zeus Ammon. Sipas fjalëve të regjistruara nëpër legjenda, ai ishte një filozof-mbret “të cilin Zoti e bëri të fuqishëm në tokë dhe i dha mjetet për të arritur të gjitha gjërat.
Do të jetë një mbretëri e katërt në tokë, kjo do të jetë e ndryshme nga të gjitha mbretëritë e tjera; që do të gllabërojë tërë tokën, do ta shkel atë dhe do ta copëtojë. Muzeu dhe biblioteka e famshme e qytetit u bë shtëpia e shkencëtarëve dhe studiuesve më të mëdhenj të epokës Aleksandrike.
Aristarku i Samosit, i cili së pari teorizoi se dielli ishte qendra e sistemit diellor dhe toka rrotullohej në boshtin e saj, ishte banues në qytet, ashtu si gjeografi dhe polimati Eratosthenes of Cyrene, i cili llogariti perimetrin e tokës me saktësi të madhe. Por nga të gjitha tokat që përfituan nga trashëgimia e Aleksandrit, ajo që përqafoi më shumë kulturën ilire ishte një vend që Aleksandri nuk e pushtoi kurrë ishte Roma.
Çdo romak që guxonte ta quante veten të arsimuar u zotua në shqip dhe u zhyt në filozofinë dhe letërsinë shqipe. Jo se romakët nuk ishin dyshues ndaj mënyrave të huaja dhe mosbesues ndaj asgjëje që mbante dhurata kulturore brenda mureve të tyre, por joshja e civilizimit ilir ishte tepër e përhapur dhe e fuqishme për t’i rezistuar.
Kultura ilire u përhap në të gjithë botën romake nga Siria në Britani. Julius Caesar studioi Homerin dhe me aq kujdes, sa çdo studiues tjetër, dhe qau përpara varrit të Aleksandrit. Gjenerali romak shpjegoi lotët e tij duke thënë se ai kishte arritur kaq pak, në moshën në të cilën Aleksandri kishte vdekur. Augustus gjithashtu admironte Aleksandrin, për aftësinë e tij të pashoqe ushtarake, për të qeverisur një perandori në mënyrë efektive. Shumë perandorë pasardhës modeluan Aleksandrin dhe u përpoqën të përputheshin me pushtimet e tij në Lindje, megjithëse askush nuk ishte në gjendje, të zgjaste sundimin romak përtej Mesopotamisë.
Përhapja e kulturës ilire të Aleksandrit në të gjithë botën romake dhe më gjerë, u bë një faktor kryesor në suksesin përfundimtar të krishterimit. Në të vërtetë, dikush mund dhe duhet të bindet se pa pushtimet e mbretit ilir, feja e krishterë do të kishte mbetur një fenomen lokal.
Gjuha shqipe ishte gjithashtu mjeti fillestar për shpërndarjen e versionit më të famshëm të historisë së vetë Aleksandrit, Romancës së Aleksandrit. Vetëm një shekull pas vdekjes së mbretit, një koleksion i veprës argëtuese dhe shumë imagjinare të jetës së tij, ishin botuar në Egjipt. Këto histori u bënë jashtëzakonisht të popullarizuara dhe u përkthyen gjatë shekujve në vijim, në latinisht, aramaisht, hebraisht, arabisht, armenisht, sanskritisht, persisht dhe shumë gjuhë të tjera, duke përfshirë islandishten dhe anglishten e mesme të epokës së Chaucer. Tregimet shkojnë përtej çdo gjëje të regjistruar në Arrian dhe historianët e tjerë antikë.
Aleksandri i Romancës ngjitet në ajër në një shportë të mbajtur nga shqiponjat, eksploron thellësitë e oqeanit dhe kërkon Ujin e përralluar të Jetës. Përmes këtij koleksioni tregimesh, bota klasike dhe mesjetare e njohën Aleksandrin si më të madhin e mbretërve antikë.
Legjenda e Aleksandrit u përhap edhe në Afrikën Perëndimore mesjetare, ku princi i famshëm Sundiata dëgjonte me padurim historinë e këtij sundimtari të madh. Pothuajse nuk kishte vend në botë që në historitë e veta për mbretin e madh nuk kishte Aleksandrin. Por, në Persi, jo të gjithë në histori e kanë parë atë në një dritë pozitive.
Poeti italian Dante e vendosi atë në rrethin e shtatë të Ferrit, duke u zier përgjithmonë në gjakun e të tjerëve që ai derdhi kaq lirshëm. Shumë të tjerë që nga ajo kohë kanë rënë dakord se Aleksandri nuk ishte asgjë më shumë se një tiran vrasës, me një dhuratë për gjeneralitet. Pikëpamjet e Aleksandrit janë lëkundur si lavjerrës përgjatë shekujve, në varësi të rrjedhës së historisë dhe predispozicionit të atyre që kanë shkruar historinë e tij. Për Viktorianët Britanikë, ai ishte një pasqyrë e tyre, si ndriçues të civilizimit përmes një kulture superiore të mbështetur nga një ushtri e fuqishme.
Kjo pamje rozë e Aleksandrit u provua të shembet me luftërat antishqiptare që kanë filluar nga shekulli i gjashtë e deri sot në shekullin e XX, kur realiteti i tmerrshëm i pushtetit absolut zhduku çdo nocion romantik të luftrave dashamirëse dhe betejave për më shumë liri, prosporitet dhe demokraci për njerëzit në nevojë.
Sot shumë studiues si edhe unë, preferojnë ta shohin Aleksandrin si më shumë se një hero, siç e kanë karakterizuar kohët dhe historia. Kjo pikëpamje e Aleksandrit është shumë e thjeshtë. Ai ishte një njeri i kohës së tij të dhunshme, jo më mirë ose më keq në veprimet e tij sesa Jul Cezari. Ai vrau qindra mijëra oligarkë në fushatat e tij, por kështu bëri çdo gjeneral tjetër në botën antike. Aleksandri pushtoi pjesën më të madhe të botës antike. Vetë Aleksandri nuk do ta kishte kundërshtuar një arsyetim të tillë dhe as ata që ranë nën shpatën e tij.
Nëse Mbreti i Madh Dari, mund të kishte kaluar Hellespontin dhe të kishte therur çdo ilir në rrugën e tij për të shtuar tokën e tyre në perandorinë e tij, ai do ta kishte bërë këtë pa u penduar. Pavarësisht nëse ne i aprovojmë taktikat shpesh brutale të Aleksandrit, çdo studiues i arsyeshëm i historisë, duhet të pajtohet se ai ishte një nga mendjet më të mëdha ushtarake të të gjitha kohërave. Askush përveç një gjeniu të vërtetë në betejë, nuk mund të kishte marrë përsipër gjithë Perandorinë Persiane dhe të kishte luftuar në të gjithë Azinë, deri në Indi. Për sa i përket motiveve të tij, ne gabojmë shumë, kur përpiqemi ta bëjmë Aleksandrin diçka më shumë sesa një njeri me aftësi supreme ushtarake, që dëshironte të sundonte me pasion botën. Pikëpamjet e Prometeut që sjell dritën e civilizimit ilir, në masat e varfëra të Azisë, respekti për gruan, respekti për fenë, janë të arsyeshme dhe jo fyese për kulturat e përparuara të lindjes antike. Për ta kuptuar me të vërtetë Aleksandrin, ne duhet të kuptojmë se, mbase më shumë se çdo njeri në histori, ai urrente të humbte. Aleksandri ishte dhe është mishërimi absolut i ambicies së pastër njerëzore me të gjitha pasojat e saj të mira dhe të liga. Ne mund të dënojmë vdekjen dhe shkatërrimin që ai la në prag të tij, ndërsa ecte nëpër botë si një kolos, por në fund të fundit, nuk mund të mos admirojmë një njeri aq të famshëm, që guxoi bëma të tilla, të mëdha.
Marre nga Libri ALEKSANDRI I MADH Shqiptari qe krijoi Perendorin e pare Universale, aktualisht nje vizionar Mahnites i Dominimit te Botes!
