Nga Janusz Bugajski
Cilat janë motivet e Kremlinit për mbështetjen e shkëmbimeve tokësore në Ballkan?
Për Uashingtonin, një shkëmbim potencial territorial midis Serbisë dhe Kosovës mund të normalizojë marrëdhëniet ndërmjet dy shteteve dhe të ndihmojë në stabilizimin e rajonit e më gjerë. Për Moskën, perspektiva e shkëmbimit të territoreve mund të shtojë një dimension të ri për ndarjen, për avancimin e planeve në Ballkanin Perëndimor si dhe për të krijuar precedentë të përdorshëm diku tjetër.
Në muajt e fundit, perspektiva e rregullimeve kufitare midis Kosovës dhe Serbisë ka qenë në qendër të debatit politik në të gjithë rajonin. Ndonëse të gjitha planet e tilla janë paraprake dhe diskutimet e nivelit të lartë nuk kanë qenë transparente, edhe ngritja e legjitimitetit të ndryshimeve territoriale ka ngjallur shpresë dhe frikë në disa shtete. Kur Uashingtoni njoftohet se i dha dritën jeshile këtyre negociatave midis Beogradit dhe Prishtinës, Moska u nis për një mundësi të re për të nxitur konfliktet dhe për të promovuar ndikimet e saj.
Gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë në vitet 1990, zyrtarët rusë mbështetën planet e Sllobodan Millosheviçit për një shtet më të madh serb që do të përfshinte Malin e Zi, Kosovën, gjysmën e Bosnje-Hercegovinës dhe pjesët e Kroacisë. Ata nuk ishin kundë ndryshimit të kufijve të ish-njësive federale jugosllave për të forcuar aleatët e tyre kryesorë në rajon. Kremlini llogariti gjithashtu se përshtatjet kufitare të Ballkanit mund të nxisin planet e veta për të krijuar republikat ish-sovjetike dhe për të zgjeruar Federatën Ruse.
Strategjia e re e Rusisë për ndarjen e Ballkanit Perëndimor ka dalë në muajt e fundit me disa qëllime mbivendosjeje. Objektivi i parë është krijimi i ndarjeve midis politikanëve shqiptarë dhe ndarja e shoqërisë shqiptare në Kosovë, Shqipëri dhe Maqedoni. Popullatat shqiptare jo vetëm që njihen si pro-amerikane, ata janë gjithashtu shumë të qëndrueshëm ndaj depërtimit politik dhe ekonomik të Rusisë. Moska tani mund të shfrytëzojë çdo ndarje në debatin mbi ndryshimet e kufirit për të implantuar veten.
Në Kosovë ka një shkëputje në rritje ndërmjet atyre që mbështesin dhe kundërshtojnë një transaksion që përfshin pjesë të katër komunave veriore të Kosovës në këmbim të pjesëve të tre komunave serbe në Luginën e Preshevës. Për më tepër, çdo diskutim me dyer të mbyllura krijon në mënyrë të pashmangshme thashethemet që mund të shfrytëzohen nga provokuesit për të ndezur mosmarrëveshjet politike.
Presidenti i Kosovës Hashim Thaçi dhe kryeministri Ramush Haradinaj kanë shprehur qëndrime diametralisht të kundërta për shkëmbime kufitare. Thaçi u takua me Putinin gjatë Forumit të Paqes të Parisit në nëntor 2018 dhe thuhet se diskutoi çështjen territoriale. Vlen të kujtojmë se udhëheqësi rus shpesh pëshpërit disinformimin tek udhëheqësit e huaj për të provuar reagimet e tyre dhe mbjellur ide që u përshtaten interesave të Kremlinit.
Pas vizitës së tij të fundit në Uashington, Thaçi deklaroi se kishte marrë garanci se Rusia do ta njohë Kosovën pasi të zbatohej një marrëveshje me Beogradin që mund të sjellë rregullime kufitare. Megjithatë, çdo zotim i Kremlinit duhet të trajtohet me kujdes të madh, pasi Putini është i njohur për shkelje të marrëveshjeve që i përshtaten ambicieve të tij më të mëdha, qofshin këto traktate të armëve me Shtetet e Bashkuara ose marrëveshjet kufitare me vendet fqinjë.
Qëllimi i dytë i Kremlinit është të përkeqësojë ndarjet midis serbëve dhe shqiptarëve, në mënyrë që as Serbia as Kosova të mos hyjnë në NATO apo BE. Mënyra më efektive për t’i mbyllur dyert anëtarësimit është krijimi i devijimeve që nxisin konfliktet ndërshtetërore, kështu që kundërshtarët konsiderohen si të papërshtatshëm për pranimin. Moska është shumë e vetëdijshme që nacionalistët serbë dhe shqiptarë do të mbështeten në mundësinë e ndarjeve territoriale dhe mund të inkurajohen të ndjekin pretendime më ambicioze irredentiste, siç është ndarja e Bosnje-Hercegovinës, Malit të Zi apo Maqedonisë.
Nuk është e qartë nëse qeveria serbe është plotësisht e vetëdijshme për dredhitë e Moskës ose nëse po mashtrohet. Presidenti Aleksandar Vuçiç duhet të jetë i vetëdijshëm se Serbia mund të tërhiqet në konflikte më të zgjatura me fqinjët duke punuar shumë ngushtë me Rusinë. Qëllimi i deklaruar i Beogradit në krijimin e një marrëveshjeje me Kosovën është që Serbia të fitojë një hyrje më të shpejtë në BE. Por pse duhet ta ndihmojë Kremlinin Vucic në një përpjekje për anëtarësim në BE që është përpjekur të shuhet në Ukrainë, Moldavi, Gjeorgji dhe gjetkë?
Ndërsa zyrtarët rusë ngrenë kurthe midis kryeqyteteve të rajonit, ato në të njëjtën kohë mund të ofrojnë ujdi rajonale dhe të injektojnë veten si ndërmjetës për të reduktuar rolin e NATO-s dhe BE-së. Duke supozuar se do të ndihmojë në zgjidhjen e konflikteve rajonale, Moska gjithashtu llogarit se mund të fitojë avantazhe shtesë, qoftë në pakësimin e kundërshtimit në Perëndim ndaj projekteve të saj të gazit në Evropë, ose një status të veçantë me imunitet diplomatik për bazën e saj të inteligjencës në Serbinë jugore.
Një motiv i tretë për mbështetjen e Rusisë për shkëmbimet territoriale në Ballkan është të krijojë precedentë të përdorshëm, veçanërisht për ndarjen e saj të Ukrainës, Gjeorgjisë dhe Moldavisë. Përshtatjet e detyruara kufitare të Moskës mund të propagandohen si lëvizje legjitime që pasqyrojnë mbështetjen perëndimore për homogjenizimin etnik në Ballkan. Kjo do të ndihmonte në zvogëlimin e thirrjeve për sanksione dhe dënime të tjera kundër Rusisë për marrjen e territoreve të fqinjëve të saj.
Në një botë ideale, një shkëmbim dypalësh kufitar ndërmjet Serbisë dhe Kosovës mund të organizohet pa provokuar konflikte politike, pakënaqësi etnike apo pretendime irredentiste. Por kushtet në Ballkan dhe rajone të tjera ku Kremlini ka injektuar ndikimet e tij janë larg idealit. Me “normalizimin” midis Serbisë dhe Kosovës, si çmim joshës, aktorët perëndimorë mund të futen në një kurth ndarje, pasojat e të cilit mund të jenë më të gjera se sa që u munduan.
