Frika po shtohet në Perëndim se Rusia mund të përdorë armë kimike në përshkallëzimin e fundit të fushatës së saj ushtarake kundër Ukrainës.
Zyrtarët perëndimorë thanë se kishin “shqetësim serioz” se mund të kryenin mizori të tilla për shkak të asaj që ka ndodhur në konflikte të tjera dhe për shkak të pretendimeve të “flamurit të rremë” që dukej se po krijonin skenën për një sulm kaq brutal.
Çfarë janë armët kimike?
Çdo kimikat i përdorur për të “shkaktuar vdekje ose dëm të qëllimshëm” përmes vetive të tij toksike klasifikohet si armë kimike, sipas Organizatës për Ndalimin e Armëve Kimike (OPCW), organi global që mbikëqyr eliminimin e luftës kimike.
Agjencia thotë se një koncept i zakonshëm i këtyre armëve është një kimikat toksik që gjendet në një sistem shpërndarjeje, të tilla si një bombë ose predhë artilerie. Megjithatë, përkufizimi është shumë më i gjerë dhe përfshin municione, pajisje dhe çdo pajisje tjetër të krijuar posaçërisht për të armatosur toksinat dhe agjentët.
Çdo kimikat që “përmes veprimit të tij kimik në proceset jetësore” mund të shkaktojë vdekje, paaftësi të përkohshme ose dëmtim të përhershëm te njerëzit ose kafshët konsiderohet toksik.
Ky përkufizim është pavarësisht nga origjina e tyre ose mënyra e prodhimit. Shembuj të tjerë të armëve kimike përfshijnë artikuj me aplikime paqësore civile të cilat kanë “përdorim të dyfishtë” dhe mund të vendosen për qëllime ushtarake.
Cilat lloje të agjentëve kimikë ekzistojnë?
• Agjentët mbytës shkaktojnë lëndime kryesisht në rrugët e frymëmarrjes dhe irritojnë hundën, fytin dhe veçanërisht mushkëritë. Ato shpërndahen si gaz dhe kur thithen bëjnë që qeset e ajrit në mushkëri të sekretojnë lëng, “duke i mbytur në thelb të prekurit”, sipas OPCW. Shembull i këtyre agjentëve përfshijnë klorin, difosgjenin dhe fosgjenin.
• Agjentët nervorë janë shumë toksikë dhe kanë efekte të shpejta dhe punojnë duke bllokuar një enzimë në sistemin nervor të quajtur Acetylcholinesterase, e cila shkakton hiper-stimulim të muskujve, gjëndrave dhe nervave të tjerë.
Të shpërndara përmes lëngjeve, aerosolit, avullit dhe pluhurit, ato veprojnë kryesisht nga përthithja përmes lëkurës dhe mushkërive. Thjesht miligramë të disa agjentëve nervorë mund të vrasin. Efekte të tjera përfshijnë pështymë, djersitje, shikim të paqartë, dhimbje koke, vështirësi në frymëmarrje dhe të vjella dhe konvulsione.
Një nga sulmet më të famshme me agjent nervor ishte në Salisbury në vitin 2018, kur shërbimet ruse të sigurisë përdorën novichok kundër agjentit të dyfishtë Sergei Skripal dhe vajzës së tij, Yulia.
• Agjentët blister janë ndër agjentët më të përdorur në armët kimike, me shembuj të mirënjohur duke përfshirë mustardën e squfurit dhe mustardën e azotit.
Këto janë “substanca me vaj” që djegin lëkurën pas ekspozimit dhe helmojnë qelizat kur thithen. Ekspozimi ndaj agjentëve nëpërmjet lëngut, aerosolit, avullit ose në formë pluhuri shkakton “flluska të mëdha dhe shpesh kërcënuese për jetën”, të cilat rezultojnë në verbëri dhe dëmtim të përhershëm të sistemit të frymëmarrjes.
• Toksinat janë kimikate toksike të prodhuara nga organizmat e gjallë dhe mund të konsiderohen si armë kimike dhe biologjike kur përdoren në kundërshtim me rregullat e dakorduara ndërkombëtarisht. Është e mundur të sintetizohen shumë lloje toksinash në laboratorë pa përdorur krijesa të gjalla.
A janë të ndaluara armët kimike?
Rusia është ndër 193 shtetet që u angazhuan ndaj Konventës së Armëve Kimike (CWC) në 1997, marrëveshja e parë shumëpalëshe në botë për çarmatimin që synon eliminimin e një kategorie të tërë armësh të shkatërrimit në masë brenda një afati kohor të caktuar.
Rreth 98 për qind e popullsisë globale jeton nën mbrojtjen e konventës dhe 99 për qind e stoqeve të armëve kimike të deklaruara nga shtetet zotëruese janë “shkatërruar në mënyrë të verifikueshme”, sipas OPCW, e cila është përgjegjëse për zbatimin e angazhimit.
Zhvillimi, prodhimi dhe grumbullimi i toksinave për qëllime luftarake janë të ndaluara si nga CWC ashtu edhe nga Konventa e Armëve Biologjike. Grupi i agjentëve nervorë të njohur si novichoks janë vendosur të shtohen në listën e substancave të kontrolluara të CWC – një nga ndryshimet e para të mëdha në traktat.
A ka përdorur Rusia armë kimike në Siri?
Mes pretendimeve të vazhdueshme ndërkombëtare për sulme me armë kimike në Siri, OPCW nisi një mision faktmbledhës në vitin 2014 për të hetuar pretendimet për përdorimin e kimikateve toksike, siç thuhet klorit, për qëllime armiqësore gjatë luftës civile siriane.
Mbikëqyrësi ekzaminoi disa incidente dhe konfirmoi me një “shkallë të lartë besimi” se agjentët e klorit dhe mustardës ishin përdorur si armë në Siri.
SHBA-ja akuzoi Rusinë për ndihmën e Sirisë për të fshehur përdorimin e municioneve toksike të ndaluara gjatë konfliktit, duke minuar punën e OPCW-së, ndërsa ajo u përpoq të identifikonte përgjegjësit.
Regjimi i Presidentit Putin mbrojti vazhdimisht presidentin Assad të regjimit të Sirisë dhe kritikoi hetuesit e OPCW, duke i akuzuar ata për përdorimin e informacionit “nga burime të njëanshme kundër qeverisë siriane” dhe se u mbështetën në “pseudo dëshmitarë”.
Rusia dhe Kina iu bashkuan 13 shteteve të tjera në votim kundër masës për të kufizuar të drejtat e Sirisë brenda organizatës shumëpalëshe.
A do të përdor Rusia armë kimike në Ukrainë?
Zyrtarët perëndimorë kanë paralajmëruar për “shqetësimin e tyre serioz” se Putini mund të përdorë armë kimike në Ukrainë për të kryer mizori të mëtejshme gjatë pushtimit.
Një zyrtar tha: “Unë mendoj se kemi arsye të mira për t’u shqetësuar për përdorimin e mundshëm të armëve jokonvencionale, pjesërisht për shkak të asaj që kemi parë që ka ndodhur në teatro të tjerë.
“Siç e kam përmendur më parë, për shembull, atë që kemi parë në Siri, pjesërisht për shkak se kemi parë disi krijimin e skenës për këtë në pretendimet e rreme të flamurit që po dalin, dhe gjithashtu indikacione të tjera. Kështu që është një shqetësim serioz për ne.”/The Times/
